15 yılda 15 bin kişi öldü
Yeni bir araştırmaya nazaran, iklim krizinin tetiklediği orman yangınları ABD’de her yıl binlerce kişinin vefatına neden oluyor. Orman yangını dumanından kaynaklanan milyarlarca dolarlık ekonomik maliyet ise her geçen yıl bir kar topu üzere büyüyerek yuvarlanıyor.
Nature Communications Earth & Environment mecmuasında yayınlanan makale, 2006’dan 2020’ye uzanan yaklaşık 15 yıllık bir vakit aralığına mercek tutuyor. Datalara nazaran iklim krizinin yol açtığı orman yangınlarından çıkan küçük partikül hususlara maruz kalma nedeniyle yaklaşık 15 bin kişi hayatını yitirdi. İklim krizinin Amerikan iktisadına maliyeti ise yaklaşık 160 milyar dolar.
HER YIL 130 – 5100 KİŞİ ÖLÜYOR
Çalışma, yıllık mevt aralığını 130 ila 5 bin 100 olduğunu ve en yüksek oranın Oregon ve Kaliforniya üzere eyaletlerde (geçtiğimiz yaz yaşanan orman yangınlarını anımsayacak olursak) ölçüldüğünü gösterdi.
Harvard Tıp Fakültesi‘nden Prof.Dr. Nicholas Nassikas bu duruma kıymetlendirdi:
– Artık orman yangınları nedeniyle duman sıkıntılarını çok daha fazla görüyoruz. Bu nedenle ben ve disiplinler ortası araştırmacılardan oluşan grubum şu sorunun cevabını bilmek istedik; “Ölümün değişken bir ortamda gerçekleşiyor olması gerçekte ne manaya geliyor ki, bu bir bakıma mümkün en makus sıhhat sonucuna sebep olsun?”
Emory Üniversitesi‘nde hava kirliliği ve iklim değişikliği üzerine çalışan Profesör Lisa Thompson, araştırmanın iklim krizinin mevt üzerindeki tesirini tek başına gözlemlemek için yapılan birinci ve öncü çalışmalardan biri olduğunu söyledi.
Makalenin araştırmacıları, orman yangını dumanının en önemli sonucu olan ince partikül husus yahut PM2.5 olarak tanımlanan partiküllere maruz kalmayla irtibatlı ölümlere odaklandı.
Nedir bu PM2.5?
- Solunum yoluyla aldığımız hava, azot ve oksijen başta olmak üzere atmosferdeki gazlar, su buharı, toz ve kimyasal bileşiklerden oluşan bir karışımdır.
- Soluk aldığımızda akciğere dolan hava ile bu karışım içinde bulunan partikülleri de bedenimize alırız.
- Vücudun burun üzere nemli hava kanallarından oluşan filtre sistemi sayesinde büyük partiküller akciğere ulaşamaz, fakat bilhassa egzoz dumanı üzere petrol yakıtları ile bağlantılı olan 2.5 mikrondan ince partiküller filtre sistemini aşabilir.
- Toz, polen, küf üzere 10 mikron ve daha küçük parçacıklar PM10 (partiküler madde) olarak ve yanma sonucu oluşan parçacıkları, organik bileşikler üzere 2,5 mikron ve daha küçük parçacıklar ise PM2.5 olarak isimlendirilir.
- PM2.5, bir insan saç teli kalınlığının yaklaşık %3’ü kadardır. Elektron mikroskopu ile tespit edilebilir. Araştırmacılar, ince partiküllerin kan damarlarında birikebileceğini, kalp ve etrafındaki kan damarlarında enflamasyona yol açabileceğini tabir etmektedir.
Bu partiküller akciğerlerin derinliklerine yerleşebilir ve kısa müddetli maruziyette öksürüğe ve gözlerde kaşıntıya neden olabilir. Fakat uzun vadede mevcut sıhhat meselelerini daha da kötüleştirebilir ve bir dizi kronik ve ölümcül sıhhat problemine yol açabilir. Çocuklar, gebeler, yaşlılar ve açık havada çalışanlar en savunmasız olan adaylar ortasında.
DÜNYA GENELİNDE 4 MİLYON ÖLÜM
Sağlık Tesirleri Enstitüsü, kirleticinin dünya çapında 4 milyon mevte neden olduğunu kestirim ediyor. Orman yangını dumanından kaynaklanan PM2.5’in başka kirlilik kaynaklarından daha toksik olduğuna dair ispatlar da var. Orman yangınları kentlere yayıldığında, yani artık ağaçları değil otomobilleri yada öbür toksik hususları içeren gereçleri yaktığında, tehlike daha da artıyor.
Çok sayıda çalışma, kömür, petrol ve gazın yakılmasıyla oluşan insan kaynaklı iklim krizini Kuzey Amerika’daki yangınlardaki oransal artışla ilişkilendirdi. Global ısınma, bilhassa batıda kuraklığı ve çok hava olaylarını artırıyor. Daha kuru şartlar, söndürücü tesiri olan bitkilerden nemi – suyu çekiyor ve onları yangın için yakıt haline getiriyor. Olağandan daha kuru bir bitki örtüsü ile daha sıcak mevsimsel tesirler bir ortaya geldiğinde, orman yangınlarının sıklığı, kapsamı ve şiddeti ve elbette atmosfere yayılan duman artırıyor.
ALEVLER UZAKTA OLSA BİLE…
Syracuse Üniversitesi‘nden Profesör Jacob Bendix, bulgular karşısında “şaşkına döndüğünü” söyledi:
– Bu sayılar nitekim değerli. Bence sahiden yanan alanların dışındaki insanların artan yangınları uzak bir rahatsızlık olarak görme eğilimi de var… Bu çalışma, tesirlerin ne kadar geniş kapsamlı olduğunu gösteriyor.
Çalışmanın muharrirleri, modellenmiş ve mevcut bilgilerden yararlandı. Birinci olarak, orman yangınları nedeniyle yanan alanın ne kadarının iklim krizine atfedilebileceğini anlamaya çalıştılar. Bunu, 2006 yılından 2020 yılına kadar kayda geçen gerçek iklim şartlarını (örneğin sıcaklık ve yağmur) tahlil ederek ve bunu iklim krizi nedenselliğini kenara itip hava ölçümlerinin farklı olacağı bir senaryoyla karşılaştırarak yaptılar.
O noktadan, tıpkı yaklaşımı kullanarak orman yangını dumanındaki iklim değişikliğiyle irtibatlı PM2.5 düzeylerini hesapladılar. Son olarak, partiküllerin vefat oranını nasıl etkilediğine dair sonucu yayınlanmış araştırmalara dayanarak değerlendirdiler. Bu tahlil ile orman yangınlarından kaynaklanan PM2.5 ile ilgili mevt sayısı ve ekonomik tesirler somutlaştırıldı.
KANITLAR ‘KAYA GİBİ’ SAĞLAM
Bu çerçeve, 2006’dan 2020’ye kadar orman yangını PM2.5’sine maruziyetle ilgili 164 bin vefatın %10’unun iklim krizine atfedilebileceğini gösteriyor. Mevt oranları ABD’nin kimi batı eyaletlerinde ve ilçelerinde %30 ila %50 daha yüksek.
Stanford Üniversitesi‘nde global etraf siyaseti profesörü olan Marshall Burke, iklim değişikliğini yanmış alanlarla ilişkilendiren delillerin “kaya üzere sağlam” olduğunu, lakin sonraki adımların daha sıkıntı olduğunu söyledi. Burke’ün söylediğine nazaran, yaklaşımları mantıklı ve makuldü.
Johns Hopkins Üniversitesi‘nde iklim ve güç siyaseti alanında öğretim vazifelisi olan Patrick Brown, çalışmayla ilgili birtakım telaşları olduğunu söyledi.
Biri kavramsaldı. Çalışma, iklim dışı etkenlerin orman yangınları üzerindeki gücünü kabul ediyor, lakin bunlara gereken tartısı vermiyor.
Çalışmaya dahil olmayan Brown, karar vericilerin gezegeni ısıtan karbon emisyonlarını azaltmanın tek tahlil olduğu sonucuna varmalarından tasa ediyor:
– Fakat birçok bölgede, daha acil hayat kurtarıcı eylem; yakıt kesintileri, denetimli yakmalar, ateşleme kaynağı düzenlemesi, halk sıhhati gayretleri vb. olabilir,” dedi.
Çalışma, nihayetinde, sera gazı emisyonları azaltılmadan orman yangını dumanından kaynaklanan mevt sıkıntısının daha da kötüleşeceğini ortaya koyuyor. Elbette çalışmanın bir modülü farkındalık yaratmak…
Şimdi ferdî seviyede, topluluk seviyesinde ve akabinde ülke genelinde ve dünya genelinde daha geniş siyasetlerle uygulayabileceğimiz müdahale yolları var mı? Varsa bu sistemleri bir an evvel devreye sokmanın sizce de vakti gelmedi mi?
*** The Guardian
