19 Mart Operasyonları Çarkları Durduruyor…Karşılıksız Çekler ve Protestolu Senetler Sistemi Tıkadı
Haber-Analiz: Zülfikar Doğan
(ANKARA) – Merkez Bankası‘nın 17 Nisan’da siyaset faizinde yaptığı artış sonrası bankaların ferdî muhtaçlık ve ticari kredilerinde yüzde 70’e dayanan faiz, finansmana erişimi olanaksız hale getirince, iş dünyasının yöneldiği çek ve senetle ödeme sistemi de tıkandı. İktisadın çarklarını durma noktasına getiren son bir aydaki gelişmelerle karşılıksız çekler ikiye katlanırken, protestolu senetlerde tahsil edilemeyen meblağ bu yılın birinci üç ayında 2024’ün tamamındaki meblağın yüzde 50’sine yaklaştı.
Parasal sıkılaştırma ve finansa erişimi zorlaştıran para ve faiz siyasetlerinde 19 Mart operasyonları sonrasında yaşanan sert dalgalanmalar, ticari faaliyetlerde, ödeme ve alacak sisteminde kilitlenmeye neden oldu. Kapanan şirket sayısındaki inanılmaz artışın yanı sıra ekonomik faaliyetlerde banka sisteminde yükselen faiz maliyeti sonrası ödeme ve alacak konusunda klâsik süreçlere yöneliş hızlandı. Mal ve hizmet bedellerinin ödenmesinde ya da alacakların tahsilinde çek ve senete geçişe karşılık artan sakinlik nedeniyle ödeme taahhütleri ve alacak tahsilatlarının vadesinde yapılmasının giderek zorlaştığını ve tıkandığını gösteren gelişmeler aktüel bilgilere de yansıdı.
Karşılıksız çek sayısı ve meblağı ikiye katlandı
19 Mart operasyonları akabinde Takasbank Çek Takas Sistemine ibraz edildiği halde karşılıksız çıkan çek sayısı nisanda son 4 ayın en yüksek seviyesine çıkarak rekor kırarken, karşılıksız çıkan çeklerin nakdî meblağı da bir ayda yüzde 100’ün üzerinde artış gösterdi. Merkez Bankası (MB) Elektronik Data Dağıtım Sistemi Takasbank sayılarına nazaran mart ayında 10 bin 261 olan karşılıksız çek adedi nisanda yüzde 120’ye varan artışla 22 bin 566 adete yükseldi. 2024 Aralık ayındaki 24 bin 729 karşılıksız çek sayısından sonra son dört ayın en yüksek seviyesine ulaşan karşılıksız çeklerdeki bu artış 19 Mart operasyonlarının iktisatta, piyasalarda, ticari faaliyetlere ait ödeme sistemlerinde önemli tahribat yarattığının göstergesi. Karşılıksız çek sayısında yüzde 120’ye varan patlama yanında bu çeklerin kapsadığı nakdî meblağda da nisanda mart ayına kıyasla yüzde 100’e varan artış yaşandı.
Mart ayında 7 milyar 790 milyon TL olan karşılıksız çeklerin nakdî meblağı, Nisan 2025 Takasbank bilgilerinde 15 milyar 680 milyon TL’ye fırladı. Karşılıksız çıkan çek sayısı ve ödemesi gerçekleşmeyen çek fiyatında ortaya çıkan bu tablo iktisadın çarklarının ve ekonomik faaliyetlerin süratle durma noktasına hakikat ilerlediğini, vadeli çekle mal satanların mal bedelini tahsil edemediğini, mal alanların ise ödeme yapmakta darboğaza girdiğini gösteriyor. Mart ayında 594 bin 846 olan toplam çek sayısı nisanda 1 milyon 328 bin adete yükselirken, Takasbank’a ibraz edilen çeklerin toplam nakdî meblağı da mart ayındaki 373 milyar TL’den nisanda 684 milyar TL’ye yükseldi.
3 aylık protestolu senet fiyatı, 2024’ün tamamındaki meblağın yüzde 50’sine yaklaştı
Diğer yandan karşılıksız çeklerdeki patlamanın yanında protestolu senetlerdeki durum çok daha vahim bir gidişi işaret ediyor. Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi’nin en son Mart 2025 prestijiyle derlediği bilgilere nazaran protestolu senet sayısı üç ayda 67 bin 370’e ulaştı. 2024’ün tamamında toplam protestolu senet sayısının 242 bin olduğu dikkate alındığında, bu yılın üç ayındaki protestolu senet sayısı geçen yılın tamamının yüzde 25’ini aştı. Protestolu senetlerdeki süratli artış, yılsonunda geçen yılın iki misline yaklaşılacağını gösteriyor.
Protesto edilen ve alacaklısı tarafından tahsil edilemeyen senetlerin içerdiği nakdî meblağ toplamı ise TBB Risk Merkezi mart sonu bilgileriyle 20 milyar 455 milyon 979 TL’ye yükseldi. 2024’ün tamamında protestolu senetlerin mali fiyatı 48 milyar TL idi. Hasebiyle protestolu senetler nedeniyle tahsil edilemeyen alacaklar bu yılın üç ayında geçen yılın tamamındaki fiyatın yarısına yaklaştı.
İflas, konkordato, şirket kapanmaları ve işsizlik artacak
Bir yandan yüzde 70’e varan kredi faizleriyle bankalardan kaynak temin etmeleri olanaksız hale gelen şirket ve işletmelerin ödeme ve alacaklarını çek ve senetle gerçekleştirmelerinin de darboğaza girmesi ve tıkanıklığın artması önümüzdeki süreçte şirket kapanmalarının, iflas ve konkordatoların daha da hızlanacağının göstergesi. Sattığı mal yahut eser karşılığında aldığı çek ya da senet karşılıksız çıkan işletmelerin üretimi sürdürmesi, sattığı eserin yerine yenisini koyması zorlaşırken, aldığı mal yahut hizmet karşılığı verdiği çek ve senedi ödeyemeyen işletme ve şirketler ise yasal takip, icra-hacizle karşı karşıya. Münasebetiyle önümüzdeki süreçte çok daha ağır bir tabloyla karşı karşıya kalınacağını gösteren bu gelişmeler, birebir vakitte şirket kapanmaları, iflaslar, icra ve hacizler sonrası işsiz kalanların sayısında da önemli artışlar yaşanacağının habercisi.
