6.2’nin ardından İstanbul’daki deprem polemiğine İTÜ de karıştı!

İTÜ Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral uyumunda, Prof. Dr. Cenk Yaltırak, Prof. Dr. Seda Yolsal Çevikbilen, Doç. Dr. Tuna Eken, Prof. Dr. Hülya Kurt, Doç. Dr. Beyza Taşkın ve Dr. Murat Şahin’in yer aldığı Afet İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Kümesi tarafından “23 Nisan 2025 Orta Marmara Sırtı Sarsıntısı (Mw 6,2: 12.49 – 26 km Silivri Güneyi)” başlıklı ön rapor hazırlandı.

13 SANİYE SÜRDÜ, 291 ARTÇI OLDU

Rapora nazaran, 23 Nisan 2025’te saat 12.49’da Marmara Denizi’nin orta kısmında yer alan Orta Marmara Sırtı’nda yerin 13 kilometre derinliğinde meydana gelen sarsıntı yaklaşık 13 saniye sürdü.

Deprem, 26 Eylül 2019’da yaşanan 5,8 büyüklüğündeki Silivri sarsıntısının yaklaşık 5 kilometre güneyinde gerçekleşirken, 25 Nisan prestijiyle bölgede 291’in üzerinde artçı sarsıntı kaydedildi.

Rapora nazaran artçı sarsıntılar, yaklaşık 40 kilometre uzunluğunda ve 12 kilometre genişliğinde bir alanda, ana fayın kuzeyinde ağırlaştı. Bu sarsıntılar bilhassa Kumburgaz Havzası ve kuzey bloktaki ikincil fay sınırlarında kümelendi. Kimi artçılar 30 kilometre derinliğe kadar ulaştı.

Depremin meydana geldiği bölgenin, en son Mayıs 1766’da zelzele üreten Doğu Sırt Kuzey Segmenti (Kumburgaz Fayı) ile Silivri Sırt Güney Hudut Fayı ortasında yer aldığı söz edilirken, 2019’daki Silivri zelzeleleri sonrasında bölgede gözlenen tansiyon değişimi ile 2025’teki sarsıntının lokasyonu ortasında ahenk bulunduğu vurgulandı.

ENERJİNİN YÜZDE 12’Sİ BOŞALDI

Yapılan hesaplamalarda, 1766’dan bu yana biriken sismik tansiyonun yaklaşık yüzde 12’sinin bu zelzeleyle boşaldığı değerlendirildi.

Rapora nazaran, ana şokun yaklaşık 20×12 kilometrelik bir alanda 30 santimetrelik yer değiştirmeyle meydana geldiği belirlendi. Ulusal ve memleketler arası müşahede kuruluşları, zelzelenin sağ yanal doğrultulu faylanma karakteri taşıdığını bildirdi.

Akademisyenlerin hazırladığı ön raporda, sarsıntının ivme pahasına ait bulgulara da yer verildi. Zelzelenin hissedildiği Marmara Bölgesi’ndeki tüm vilayet ve ilçelerin yer aldığı tabloda, en yüksek ivme bedeli İstanbul’un Küçükçekmece ilçesinde ölçüldü. Küçükçekmece’yi, Eyüp, Marmara Ereğlisi ve Avcılar takip etti.

GERİLME ORTA MARMARA ÇUKURUNDA YOĞUNLAŞTI

Deprem merkezinden 200 kilometre yarıçaplı alanda ölçülen en yüksek yer ivmesi, merkez üssüne yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki İstanbul Küçükçekmece’de kuzey-güney istikametinde 0,2 g olarak kaydedildi. Öteki yüksek ivme pahaları ise Sazlıbosna Barajı’nda 0,16 g, Marmara Ereğlisi kıyısında 0,1 g ve Arnavutköy’de 0,1 g ölçüldü.

Raporda, ivme bedellerinin sadece uzaklıkla değil, taban özellikleri, topoğrafya ve jeolojik yapı ile de irtibatlı olduğu, mevcut azalım münasebetleriyle ölçülen pahalar ortasındaki ahengin yüzde 65’in altında kaldığı, bu nedenle yeni jenerasyon dinamik azalım modellerine gereksinim duyulduğu değerlendirmeleri yer aldı.

Kumburgaz Fayı’na ait tahlillerde, 1766’dan bu yana bölgede biriken 3,7 metrelik atımın sırf 0,3 metresinin bu sarsıntıyla boşaldığına vurgu yapıldı.

Ön raporda, ana şok ve artçıların dağılımının fay düzleminde dar bir alanla hudutlu kaldığı, buna karşılık gerilmenin Orta Marmara Çukuru istikametinde ağırlaştığı tespitine yer verildi.

DEPREM KUMBURGAZ SEGMENTİNİN 20 KİLOMETRELİK KISMINDA GERÇEKLEŞTİ

MATAM Müdürü Prof. Dr. Cenk Yaltırak, AA muhabirine, son depremin Marmara Denizi içerisindeki Kumburgaz segmentinin sadece 20 kilometrelik kısmında gerçekleştiğini söyledi.

Kumburgaz segmentinin tamamının 80 kilometre uzunluğunda olduğunu belirten Yaltırak, “Fayın sadece küçük kısmında yaklaşık 30 santimetrelik bir hareket yaşandı. Halbuki birebir bölgede 3,7 metrelik bir tansiyon birikmiş durumda. Bu, büyük sarsıntının habercisi değil fakat ‘Stres boşaldı.’ demek de yanlış. Fayın büyük kısmı hala yerinde duruyor.” dedi.

Yaltırak, tarihî örneklerden yola çıkarak çoklu kırılmaların giderek daha anlaşılır hale geldiğini anlatarak, “1999 İzmit sarsıntısı örneğinde olduğu üzere tek bir zelzele değil, üç farklı fayın tıpkı anda kırılmasıyla oluşan bir dizi zelzele yaşadık. Birinci büyüklük ölçümleri 7,4’tü lakin moment hesapları 7,5’i buldu. Üstelik o gün Düzce kırılmadı, o da bir ay sonra kırıldı. Şayet tıpkı gün kırılmış olsaydı, bugün yaşadığımız yıkım çok daha büyük olurdu.” diye konuştu.

Bu cins ardışık kırılmaların Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında de görüldüğünü aktaran Yaltırak, Anadolu’da büyük sarsıntıların tekil değil, zincirleme olduğunu, bunun da sarsıntının büyüklüğünü artırdığını, yani farklı segmentlerin art geriye kırıldığı bir senaryonun “en makûs senaryo” olarak kabul edilmesi gerektiğini kaydetti.

7.8 VURGUSU

Prof. Dr. Yaltırak, Marmara için sıkça anılan 7,8 büyüklüğündeki sarsıntı senaryosunun dehşet yaratmak gayesiyle değil, gerçek mühendislik hesabıyla ortaya konulduğuna dikkati çekti.

7,8 büyüklüğündeki sarsıntısı kendilerinin uydurmadığını vurgulayan Yaltırak, “Bu sayı, bilimsel olarak yapılmış doktora çalışmalarıyla, moment hesaplarıyla, fay uzunluklarıyla hesaplandı. Yani bu sayının ardında önemli bir akademik emek, yüzlerce uzmanın çalışması var. Mühendis olarak görevimiz, toplumun karşı karşıya kalabileceği en büyük riski tanımlamaktır.” tabirlerini kullandı.

Depreme karşı tedbir almanın değerine işaret eden Yaltırak, “Bir kova düşünün, dört gözlü. Bu kovanın içi doluysa, dört kesim da bir anda boşalabilir. Ya hepsi boşalırsa, biz ona nazaran tedbir almazsak ne olur? Bir segment kırılırsa 7,1 olur, oburu de kırılırsa 7,4, üçü kırılırsa 7,6, dördü kırılırsa 7,8. Şayet siz 7,1’e nazaran kentlerinizi tasarlarsanız, 7,8 olursa ölürsünüz lakin 7,8’e nazaran hazırlarsanız, 7,1 olursa bir şey olmaz. Bu kadar kolay. Toplumun bunu anlaması lazım.” biçiminde konuştu.

“İNSANLAR KENDİLERİNİ RAHATLATANLARA İNANIYOR”

Toplumun zelzelelerle ilgili yanlış algılarla hareket ettiğine değinen Yaltırak, kendilerinin yanlışsız bilgiyi sunmaya çalıştığını vurguladı.

Prof. Dr. Yaltırak, sözlerini şöyle tamamladı:

“Ama beşerler duymak istediklerini dinliyor. Bu, bilimden uzaklaşma hali. Beşerler gerçekleri konuşanlara değil, kendilerini rahatlatanlara inanıyor lakin gerçek şu ki tabiatın keyfi yok. Unutuldukça sarsıntı hatırlatıyor kendini. ‘Yarın Marmara’da 6,5 büyüklüğünde bir zelzele olmayacak.’ diyemem. Olursa da bilmiş olmam. Bu bir iddia değil, bir risk idaresi sıkıntısıdır.

Bizim misyonumuz, en büyük riski tanımlayıp buna karşı kentsel dönüşüm planlamak, afet senaryosu üretmek.”