Toplum Çalışmaları Enstitüsü’nden Kapsamlı Rapor: Trump Ticaret Savaşını Neden Başlattı, Ufukta Ne Var?
(İSTANBUL) – Toplum Çalışmaları Enstitüsü, “Trump 2.0” başlığını ve “Yeni Amerikan Korumacılığı ve Gümrük Tarifeleri” alt başlığını taşıyan raporunu paylaştı. “Trump 2.0″ın yalnızca ekonomik korkularla değil, kimlik ve ideolojik motivasyonlarla da şekillendiğine işaret çekilen raporda, “Trump 2.0 ile birlikte Amerikan çıkarları dış ticaret siyasetlerinin merkezine yerleştirilmiştir. ABD’nin ‘istisnai’ olduğu fikri, bir misyondan çok, duvarlar örerek korunması gereken bir ayrıcalık olarak yine tanımlanmıştır” denildi. Raporda, Türkiye‘nin önünde duran risklerle fırsatlara ait tahliller ve ihtarlar da yapıldı.
İkinci kere Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı olarak seçilmesinin ardından iktidarının birinci 100 gününde yaptığı ataklarla dikkatleri üzerine çeken Donald Trump, geçen nisan ayının başında Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere birçok ülkeyle ticarete getirdiği gümrük vergileriyle hem ticareti hem de milletlerarası istikrarları etkiledi. Toplum Çalışmaları Enstitüsü de “Trump 2.0” başlığını ve “Yeni Amerikan Korumacılığı ve Gümrük Tarifeleri” alt başlığını taşıyan ayrıntılı raporunu paylaştı.
Toplum Çalışmaları Enstitüsü Yönetim Kurulu Üyesi Berçin Yiğitaslan, Araştırma ve Data Tahlili Programı Yöneticisi Yağmur Uzunırmak ile Essex Üniversitesi Ekonomi Kısmı’nda vazifeli Dr. Yikai Wang’ın imzasını taşıyan raporda, Lider Trump’ın ikinci sefer vazifeye geldiği 20 Ocak 2025’te yaptığı konuşmadaki, “Amerikalı personelleri ve aileleri korumak için ticaret sistemimizi derhal baştan sona yenilemeye başlayacağım” sözleri hatırlatıldı. Konuşmasının devamında, “diğer ülkeleri güçlü etmek yerine, kendi vatandaşlarını zenginleştirmek için” yabancı ülkelere gümrük vergisi uygulayacağını söyleyen Trump’ın vazifeye gelir gelmez attığı imzaların ve öteki ataklarının diplomasi etraflarında, piyasalarda ve Amerikan kamuoyunda ‘şok dalgaları’ yarattığına dikkat çekilen raporda, “Rapor boyunca sunulan datalar, ‘Trump 2.0’ olarak kısaca tanımlayacağımız Trump İdaresi’nin telaffuz ve hareketlerinin temelsiz siyasi retorikten ibaret olmadığını, bilakis ABD’nin global ekonomik liderliğini sürdürmeye dönük stratejik bir tercih olduğunu ortaya koyacaktır” denildi.
Çı·n ı·le tı·caret açığına ‘ulusal utanç’ tanımı
Trump’ın kampanya boyunca çabucak her konuşmasında, globalleşmiş ticaretin ve ABD’nin hür ticaret rejiminin artık Amerika’nın gücü değil, zaafı haline geldiğini savunarak ekonomiyi tekrar üretim temelli bir yapıya döndürmek için kapsamlı müdafaacı tarifeler önerdiğine, kimi konuşmalarında da ABD’nin rekor kıran yıllık dış ticaret açığının “ekonomik gösterge” olmaktan çıkıp “ulusal utanç” sembolüne dönüştüğünü lisana getirdiğine dikkati çekilen raporda, bu telaffuzun kendisine önemli taraftar toplamasına yol açtığı belirtildi. Raporda, şu tespitler yapıldı:
“Nitekim bu siyasi retoriği destekleyen pek çok bilgi mevcuttu. Bilhassa Çin ile ABD ortasındaki ticaret açığını, Amerikan özgür ticaret rejiminin ve hasebiyle Amerikan çiftçilerinin, çalışanlarının ve fabrika sahiplerinin sömürülmesi olarak resmetti. Bu ve gibisi bildiriler, tüm ülkede yankı bulsa da birtakım eyaletlerde çok daha güçlü tesir yarattı.
Sonuç olarak, Trump 2.0 sırf ekonomik dertlerle değil, kimlik ve ideolojik motivasyonlarla da şekillenmiştir. Trump 2.0 ile birlikte Amerikan çıkarları, dış ticaret siyasetlerinin merkezine yerleştirilmiştir. ABD’nin ‘istisnai’ olduğu fikri, bir misyondan fazla, duvarlar örerek korunması gereken bir ayrıcalık olarak tekrar tanımlanmıştır. Tarihi örnekler, 2016’dan bu yana evrilmekle birlikte özünde tıpkı kalan Trump söylemi ve fırsat bulduğunda hayata geçirdiği uygulamalar, 21. yüzyılın birinci çeyreğinde Trump’ın, klasik Amerikan istisnacılığının daha tepkisel bir ekolü olan ’emsal (exemplary) istisnacılığı’ benimsediğini kanıtlamaktadır.”
Yeni ABD idaresinin, bilhassa kronikleşen dış ticaret açığını ve makul kesimlerdeki global rekabet gücü kaybını aksine çevirmek hedefiyle gümrük tarifelerini kullanmayı temel bir araç olarak benimsediğinin altını çizilen raporda, “Trump idaresi, ABD’nin bir bakıma kurucusu ve en büyük savunucu olduğu hür ticaret sisteminin artık ABD’nin aleyhine işleyen bir sisteme dönüştüğünü, bu haliyle ABD’nin gücü değil, zaafı haline geldiğini düşünmektedir” denildi.
“Çı·n’ı·n global lı·derlı·k algısı yanlış değı·l”
Öte yandan, Çin ile olan ekonomik rekabetin, “Trump 2.0” siyasetlerinin merkezinde yer aldığına vurgu yapan Toplum Çalışmaları Enstitüsü, “1990’lı yıllardan beri milletlerarası bağlar anlatısına mevzu olan ‘Çin’in yükselişi’, ‘Çin’in global liderliği’ ya da ‘Çin’in ABD’yi geçerek yeni üstün güç olacağı’ halindeki savların, bu rapordaki kimi bulgulara dayanarak bilhassa ekonomik göstergelerde gerçekleştiği sonucuna ulaşmak yanlış olmayacaktır. Rapor, Çin’in kapital, beşeri sermaye birikimi ve son yıllarda artan Ar-Ge yoğunluğu ile birlikte verimlilik üzere değerli iktisadi parametrelerde ABD ile ortasındaki farkı değerli ölçüde kapattığını ve kimi göstergelerde geçtiğini göstermektedir. Bu durum, ABD’nin muhafazacı siyasetlerinin yalnızca ticari değil, tıpkı vakitte jeopolitik ve stratejik rekabet boyutları olduğunu, Çin ile ekonomik rekabet maksadının Trump 2.0 siyasetlerinin ana ögesi olduğunu vurgulamaktadır” yorumuna yer verdi.
“Riskler, Fırsatlar ve Türkiye“
Raporun son kısmındaki, “Riskler, Fırsatlar ve Türkiye” kısmında, ticaret merkezli memleketler arası istikrar savaşının doğuracağı fırsatlara ve bu momentte Türkiye‘nin seçeneklerine de yer verildi.
Trump idaresinin agresif tarife siyasetlerinin, global ticaret sistemi için önemli riskler barındırdığına vurgu yapılan Toplum Çalışmaları Enstitüsü raporunda, şu tespitler yapıldı:
“Dünyanın en büyük pazarını besleyen ticari pahaya sahip her türlü eser, Trump 2.0’ın getirdiği abartılı gümrük tarife oranlarıyla bir arada artık ABD pazarında rekabetçi olmadığı için kendine yeni pazarlar bulmak durumunda kalacaktır. Bu durum, öteki ülke pazarlarına yönelecek ithal eserlere karşı ülkelerin imalat kesimlerini dikkate alarak iç pazarlarını hami gümrük tarifeleri koymasını zarurî kılacaktır. Bu türlü bir zincirleme tepki, global tedarik zincirlerinde önemli aksamalara neden olabilir. Şirketler artan maliyetler, pazar erişiminde zorluklar ve belirsizliklerle karşı karşıya kalabilir. Bu yeni müdafaacı ticaret ortamı, Türkiye iktisadı için hem kıymetli riskler hem de potansiyel fırsatlar sunmaktadır. Birinci olarak, global ekonomik yavaşlama ve artan belirsizlikler, yatırım kararlarını erteleyebilir ve finansal piyasalarda dalgalanmayı artırabilir. Bu durum da Türkiye’nin genel ihracat performansını ve ekonomik büyümesini olumsuz etkileyebilir. Türkiye’nin en değerli ticaret ortağı AB’nin, özelde farklı AB ülkelerinin, ABD ile mevcut ticaret tansiyonundan nasıl etkileneceği belirsizliğini korumaktadır. İkincisi, Türkiye, ithal orta malı ve hammaddeye bağımlı olan endüstrisi dikkate alındığında, global tedarik sistemindeki aksaklıklardan olumsuz etkilenebilir. Son olarak, muhtemelen Türkiye açısından en kıymetli risklerden birisi, global riskin Türkiye üzere kırılgan bir ekonomi üzerinde yaratacağı çarpan tesiri olacaktır. Türkiye ya da rastgele gelişen bir iktisat üretim kesiminin Çin’in üretim gücüne karşı gayret etme talihi bulunmamaktadır. Bu çerçevede, kendisine yeni pazar arayan Çin mallarının Türkiye pazarına atak etmesi iç pazarı bozucu bir tesir yapacak ve fiyatlar genel düzeyi rekabete dayalı olarak bozacaktır. Gerçekten, Türkiye’nin kendi iç pazarını korumak üzere Çin mallarına ek gümrük vergileri koymak dışında bir seçeneği olmayacaktır.”
“Türkı·ye ı·çı·n kı·mı· fırsatlar da var”
Türkiye açısından kimi fırsatların da bulunduğuna dikkati çekilen raporda, bunlardan en kıymetlisinin Türkiye’nin yüzde 10 ile Trump’ın gümrük tarifelerindeki en düşük kategoride bulunması olduğu vurgulanarak, bu durumun, yüksek tarifeye maruz kalan ülkeler karşısında, Türk ihracatçısının rekabet gücünü artıracağı belirtildi.
Raporda, “Ticaret kaydırma tesiri olarak isimlendirilebilecek bu fırsata nazaran, ABD’li ithalatçılar alternatif tedarikçiler aramaya girişecek, böylece Türkiye, dokuma, otomotiv modülleri üzere muhakkak dallarda rekabetçi bir alternatif sunarak pazar hissesini artırma fırsatı bulabilecek” değerlendirmesi yapıldı. Değişen yeni global ticaret sisteminin, Türkiye’yi ya da Türkiye’nin potansiyel ortaklarını klasik ticaret ortaklarının ötesinde yeni ticaret muahedeleri aramaya teşvik edebiliceğine dikkati çekilen raporda, “Dolayısıyla Türkiye yeni ihracat pazarları bulabilir ya da yeni ülkelerin ithalat pazarı olabilir. Bu noktada, Türkiye’nin proaktif bir halde yeni pazarlarla yeni ticaret muahedeleri arayışında bulunması bir gereklilik olacaktır. Son olarak, global tedarik zincirlerini yine yapılandırmak isteyen memleketler arası şirketler için Türkiye, coğrafik pozisyonu ve üretim potansiyeli ile alternatif bir yatırım merkezi olarak kıymetlendirilebilir. Bilhassa ABD ve Çin ortasındaki tansiyondan kaçınmak isteyen şirketler için, Türkiye’nin görece avantajlı olarak değerlendirilebilecek yüzde 10’luk gümrük tarife oranı bir avantaj olarak değerlendirilecektir” tahliline yer verdi.
Türkı·ye’nı·n alması gereken tedbirler ne?
Raporun sonuç kısmında muhtemel sarsıntılara ve kırılmalara atıfta bulunan Toplum Çalışmaları Enstitüsü, “Türkiye, bu yeni devrin getirdiği risklere karşı hassas bir pozisyonda bulunurken değişen global dinamiklerin sunduğu fırsatları da kıymetlendirmek durumundadır” tabirlerine yer verdi.
Türkiye’nin ticaret savaşının iki ana cephesi olan ABD ve Çin ile çok istikametli ve esnek ticaret ilgilerini geliştirirken dış ticaretinin ağır olduğu AB ülkeleriyle de mevcut ticaret düzeneklerini koruyacak adımlar atması gerektiğini söz eden Enstitü, Türkiye’nin alması gereken tedbirleri ise şöyle özetledi:
“Türkiye, dış ticaret şoklarına açık olduğu kırılgan dallarını tespit etmeli ve bu alanlarda teknolojik yatırım, teşvik ve müdafaa düzeneklerini harekete geçirmelidir. Dışa bağımlılığın ağır olduğu (enerji vb.) dallarda kaynak çeşitlendirmesine gitmek, geleceğin meçhul ekonomik koşullarında olmazsa olmaz bir gerekliliktir. Öte yandan, ihracat sepetinin çeşitlendirilmesi ve üretim kompleksitesinin arttırılması Türkiye’nin yeni global nizamda daha rekabetçi ve dirençli bir iktisat olarak yükselmesinin önünü açacaktır. Düşük katma kıymetli ihracat yapısının kırılması sırf ticaret siyasetleri ile değil; ayrıntılarını yakın vakitte yayınladığımız Toplum 5.0 Raporu’nda bahsi geçen daha bütüncül yaklaşımla ve ülkemizin eğitim, Ar-Ge ve sanayi siyaseti alanlarında eşgüdümü gerektirecek atılımlarıyla mümkün olacaktır.”
