‘ABD’nin kibrini, Çin’in sabrını gördük’

“Aslında Cenevre’de iki gün süren müzakerelerde uzlaşma sağlanması, benim için de biraz sürpriz oldu. Görüşmelerin ısınma tipi olmasını bekliyordum fakat çabucak sonuç verdi. Bu aslında Amerikalıları da şaşırttı. Ticaret savaşlarının kazananı yoktur fakat daha çok kaybedeni vardır. Ticaret savaşlarında birinci uzlaşı sağlandıysa; kimisi bunu ateşkes, kimisi büyük arbede öncesi sessizlik diyor, uzlaşının her biçimde bir kaybedeni yok. ‘Piyasalar bunu satın aldı’ diye bir tabir vardır. Uzlaşı sonrası piyasaya baktım: ABD doları, öbür para üniteleri karşısında yüzde 1 bedel kaybetti. Altının biraz düştüğünü gördüm. Demek ki yatırımcılar biraz daha dolara yöneldi. Amerikan borsasında ismini çokça duyduğumuz Amazon ve Apple yüzde 8 üzeri yükseliş yaşadı. Çin’de Yuan, son 6 ayın en yüksek düzeyine geldi. Hong Kong borsasında da yüzde 5’lik bir yükselişe şahit olduk. Piyasalar bunu benimsedi demek ki. ABD, bu uzlaşıya nazaran yüzde 145 olan gümrük vergisini yüzde 30’a düşüreceğini söyledi. Çin de buna karşılık yüzde 125 olan vergiyi yüzde 10’a indirme kararı aldı. Çin’in aldığı farklı tedbirler de vardı. Kimi Amerikalı şirketler kara listedeydi. Kimi şirketlere az toprak elementi satışı yapılmıyordu. Bu bahislerde da düzenleme yapılacağı söylendi. Ortak vizyon çizilmesi kıymetliydi. Taraflar, ikili ticari ilgilerin tüm dünya için değerli olduğunu söyledi. Röportajlarda ve satır ortalarında görüyoruz ki, mesela ABD Hazine Bakanı Scott Bessent, ‘Çin ile ayrışma istemiyoruz’ dedi. ABD’nin moda tabirlerinden birisi ‘Çin ile köprüleri atmak istiyoruz’ söylemi. Artık ise risklerden arınma bildirisi verildi Biden periyodunu anımsatır biçimde. Burada gördüğüm şey burada kaybeden olmadığı. Lakin daha çok kazananlar var elbette.”

“Bu 90 gün içerisinde konuşulacak bahisler var. Kim daha çok kazandı yerine taraflar ne istedi, ne aldı diye konuşmak lazım. Pek çok soru işareti var bu mutabakatta. Daha doğrusu insanların sorduğu sorulardan bir tanesi, neden ABD gümrük vergisini yüzde 30’da bırakırken, Çin yüzde 10’a kadar indirdi? Ortada asimetrik bir imaj var. Aslında bugün Çin ve ABD ortasında ticaret savaşlarını konuşuyorsak, bunu nisan ayından itibaren ele almamız lazım. Zira nisan ayından itibaren Donald Trump tüm dünyaya gümrük vergileri yağdırdı. Çin hariç hepsini askıya aldı. Çin ile de masaya oturduktan sonra nisan sonrası vergiler ele alındı. Hal bu türlü olunca, yüzde 30’luk vergiyi şöyle açıklamak zorundayız: Yüzde 10, ABD’nin taban gümrük vergisi ve bunu tüm ülkelere uyguluyor. Demek ki Çin’e ek yüzde 20 uygulanmış olacak. Pekala bu gümrük tarifesi nereden geliyor? Bu vergi, ticaret savaşından fazla sorunun fentanil boyutuyla alakalı. İlaç imalinde da kullanılan fentanil kimyasal hususu, yanlış ellerin eline geçerse uyuşturucu imalinde kullanılıyor. Mart ayında Trump, Çin’i Fentanil girişini engellememekle suçlayarak yüzde 20 vergi getirmişti. Yani bu yüzde 20, ticaret savaşı olarak değil farklı bir belge olarak inceleniyor. Bu 90 günlük müddette Çin ve ABD ortasında, fentanil sıkıntısının ele alınacağını göreceğiz ve iddiama nazaran büyük bir ilerleme kaydedilecek. ABD Hazine Bakanı Scott Bessent, Cenevre’deki temsilcilerden birisiydi ve yaptığı açıklamada, ‘Çin’in önemli olduğunu düşünüyorum’ sözünü kullandı. Aslında Çin önemli olmasaydı, ticaret temsilcilerinin yanında Kamu Güvenliği Bakanı’nı yollamazdı. Bu nedenle yüzde 20 üzerindeki çalışmalar devam edecektir. Şayet uzlaşı sağlanırsa, 90 günün sonucunda taraflar daha makul bir vergi üzerinde uzlaşabilir diye düşünmekteyim.”

“Buradaki asıl sorunlardan birisi de Çin’in ne isteyip ne aldığı. Donald Trump’ın bu ticaret savaşına başlarken en büyük argümanı devasa ticaret açığıydı. 295 milyar dolarlık bir ticaret açığı vardı. ABD Başkanı bunu bir şekilde daraltmanın yollarını alıyor. Ancak biz Cenevre uzlaşısına bakınca, ticaret açığının nasıl kapatılacağına dair bir metin görmüyoruz. Şanslıyız ki ticaret savaşına birinci sefer şahit olmuyoruz. 2020’de ticaret açığını kapatmaya dair bir muahede imzalanmıştı aslında. Çin, makul bir oranda ABD’den tarım eseri satın alacaktı. Bu kıymetli zira Trump seçmenleri tarımla uğraşıyor. Seçim yatırımı olarak da imzalanmıştı bu. Şu anki uzlaşıda ticaret açığını kapatmaya yönelik bir unsur görmüyoruz. Trump’ın ikinci bir argümanı da sübvansiyon sorunuydu. Cenevre’de Çin’in bu hususta bir kelam verdiğini, ABD’nin de talepte bulunduğunu görmüyoruz. Fikri mülkiyet üzere başlıklar da bu uzlaşıda yer almıyor. Pekala bu bahisler ileride ele alınır mı? Elbette. 2020’de bu bahislerde uzlaşıp imzalar atılmıştı. Pekala ne oldu bu süreçte? ABD’nin Çin’e karşı ticaret açığı kapanmadı. ABD bu süreçte daima olarak sübvansiyonları ve fikri mülkiyet hakları problemini gündeme getirdi. Beyaz Saray’ın tıpkı şeyleri tekrarladığını görüyoruz. Çin’in de rekabet gücü artıyor ve bu mevzuda ABD’nin önüne geçiyor. Klâsik sanayi mesela. Çin, ABD’den 20 kat fazla çimento, 17 kat fazla çelik, 200 kat fazla gemi üretiyor. Elektrikli araç ve güneş panelinde Çin hakim durumda. ABD, burada Çin’in rekabet gücünü ortadan kaldırmadığı surece ki bu mümkün gözükmüyor çünkü muahedeler ile Çin rekabet gücünü teslim etmez, biz her şeyin tekrar ettiği bir noktaya düşeceğiz. Ekonomiyi, ticareti konuşuyoruz lakin bu iş o denli bir yere geldi ki, dünyanın en büyük iki gücü bir itibar, hakimiyet uğraşı içine girdi.

Öyle olmasa Çin daima Mao Zedong’un ‘Diz çökmeyeceğiz’ telaffuzlarına atıfta bulunmazdı. Başka taraftan ABD de bu kadar büyük bir biçimde bunu azamî baskı stratejisi haline getirmezdi. Elbette uzlaşı iki tarafın da iktisadına yarayacak ama siyaseten bir kaybeden olacak. Taraflar nereye geldi? ABD Başkanı Donald Trump, ‘Çin’e gereksinimimiz yok. Onların bize muhtaçlığı var. Bu yüzden kapımı çalıp mutabakat talep edecekler’ dedi. Nisan ayından itibaren Çin’in ABD’ye ihracatı yüzde 21 oranında azaldı. Ancak ne tesadüftür ki Çin’in Asya’ya ticareti yüzde 21 arttı. İki ihtimal var: Ya Çin bölgeye ihracat yaparak ABD kaybını telafi etti ve 3. ülkeler üstünden dönüp ABD pazarına girdi. Avrupa ile ticareti yüzde 8 arttı. Trump’ın sandığı kadar Çinlilerin canı yanmamış olabilir. Trump ısrarla ‘Beni aradılar, görüşüyorlar’ dedi. Bu müzakereler başladıktan sonra Trump’a ‘Sizi kim aradı’ dediler. ‘Hepimiz bazen oyun oynarız. Ne var ki? Kıymetli olan kimin aradığı değil, tıpkı odada buluşmak’ dedi. Trump’ı anlatan harikulade bir anektod bu. Vakit ilerledikçe bunun siyasi bir izdüşümü olacak. Çin pozisyonunu korudu. Çin taviz vermeye hazır natürel çünkü ABD ile ticaret yapmak çok kârlı bir iş. 295 milyar dolarlık ticaret açığı Çin lehine.

Çin, Amerikan pazarından büyük yarar elde ediyor. Bunu kaybetmek istemeyecekler. Taviz vermeye hazırlar. Fakat Çin, bunun bir siyasi hegemonya yarışı olmasını istemedi. Amerikalılar oyunu çok seviyor. Çin buna stratejik bir sabırla cevap verdi. Çin temsilcisine müzakerelerden sonra çabucak soruldu. Geç kalma problemine değindi gazeteciler. ‘İyi bir yemek için hiçbir vakit geç kalınmaz’ dedi. Biz bu süreçte Amerikan baskısına ve kibrine tanıklık ederken birebir vakitte Çin sabrına da tanıklık etmiş olduk. Ticaret savaşlarında herkes kaybeder, muahedede herkes kazanır. Birinci etapta ABD’nin vergileri daha yüksek. Lakin bu fentanil problemi çözüldükten sonra daha istikrarlı hale gelecek. Ticaret açığı, sübvansiyonlar, fikri mülkiyet hakları vs. 2017, 2018, 2019 yıllarında Trump idaresiyle görüşüldü. 2020’de muahede yapıldı. O muahede hususları yerine getirildi lakin Trump bugün hala ticaret açığını kapatamamaktan bahsediyor. Bu, imzayla yapılacak bir şey değil. Hiçbir mutabakat ile Çin’in büyümesinin durdurulması talep edilemez. Bunun sonucunda birinci uzlaşıyı bu türlü okuyabiliriz diye düşünüyorum.”

“9 Mayıs’ın da röntgenini çekelim ve tarafların neler konuştuğunu ele alalım. Rusya ve Çin ortası açılabilir mi? Artık birinci etapta 9 Mayıs öncesinde Şi Çinping, Rus basınına bir makale yazdı. Putin’in konuşması da kıymetliydi. Tarihî vurgularla başladı. Şi Çinping’in ziyaretinin de asıl sebebi Nazi Almanyası’nın yenilmesinin 80. yıldönümüydü. Putin de Ukrayna krizinin başından bu yana yaptığı vurguları yineledi. Vaktinde faşizme karşı verilen savaşı hatırlattı ve o faşizmin izdüşümü ile bugün uğraş ettiklerini belirtti. Çin de faşizmin mağlubiyete uğratılmasının 80. yıldönümüne özel bir kıymet verdi. Eylül ayında Putin de iadeyi ziyarette bulunarak Çin’deki anma merasimlerine katılacak. Çin de ‘Tarihin yanlışsız kavranması’ tarafında bir irade beyanında bulundular. Tıpkı Ruslar üzere faşizmin Asya ayağını kendilerinin mağlubiyete uğrattığından bahsettiler. Japon işgalinden bahsediyoruz burada. Natürel başkanlar bunu öğretmen gibi söylemiyor.

Günümüzdeki sıkıntılarla da paralellik çiziyorlar. Putin’in Ukrayna vurgusu bu bağlamda değerli. Birebir halde Çin’in neden bu kadar ehemmiyet verdiğini şuradan anlayabiliriz: 2. Dünya Savaşı sona ererken Japonya, teslimiyet öncesinde Kahire Deklerasyonu imzaladı. Bunun Çin’i ilgilendiren en kıymetli kısmı, Tayvan’ın Çin’e ilişkin olduğu ve Japon işgali altındaki Tayvan’ın Çin anakarasına iade edilmesi karara bağlandı. Bu nedenle 2. Dünya Savaşı sonrası oluşan memleketler arası sistem, Çin için kıymetli. Natürel o zaman Çin Komünist Partisi iktidarda değildi lakin bu deklerasyon değerliydi. Biz 9 Mayıs’ı konuşurken Asya’da savaş çanları da çalıyordu Pakistan ve Hindistan ortasında. Neyse ki uzlaşıya vardılar. Çin, milletlerarası barışa yaptıkları katkıları hatırlatmak istedi. 2. Dünya Savaşı sonrasında Barış İçinde Yaşamanın Beş Kuralı üzere dünyaya armağan ettikleri kimi muahedeler vardı. Tekrar bir oyun kurucu olarak sahneye çıkan Çin, 2. Dünya Savaşı mutabakatlarına ehemmiyet verdi. Bunlar söylemsel kısımlar lakin pratikte de değerli boyutlar var. Şi Çinping, on birinci sefer Moskova’ya gitti. Başkanlar, 40 kez bir ortaya geldi. Değerli gündem hususlarını her vakit ele aldılar.

Öyle ki artık devlet başkanı seçildiğinde iki taraf derhal birbirini ziyaret ediyor. Gelenek haline geldi. Ortalarında ferdî bir dostluk da var. Şi Çinping ve Putin doğum günlerini birlikte kutluyor. Putin, Şi’ye doğum gününde meşhur bir Rus dondurması gönderdi. Ortalarında bu türlü bir muhabbet var. Tarihin yaprakları Şubat 2022’yi gösterdiği vakit, Rusya Ukrayna’ya harekat düzenlemeden evvelki son yurt dışı adresi Pekin’di. Kış Olimpiyatları vardı. Orada muazzam bir mutabakat yapıldı. Siyaset bilimciler bu muahedeyi arşivlemeli. Yeni Devirde Stratejik Uyum anlaşmasıydı. Yeni periyot, çok kutuplu dünya için tarafların daha cesaretli çalışacağı sinyalini verdi. NATO’nun genişlemesine karşı direkt bir tabir yer aldı. ABD’nin Asya-Pasifik siyasetleri direkt eleştirildi. Çinliler, resmi metinler hazırlarken genelde ABD’nin ismini direkt anmak istemezler. Ancak bu evrakta direkt ABD’nin ismi yer aldı ve bu değerliydi. Uyumda ise tarafların aksiyonları koordine edeceği manası çıkıyor. Ticaret zati rekor kırmıştı, Batı yaptırımları sonrası bu daha da yükseldi. Politik manada BRICS’in genişlemesiyle birlikte global güneyin yükü arttı. Taraflar eşgüdümlü ilerledi.

9 Mayıs’taki mutabakat, Stratejik Koordinasyon’un daha da ilerletilmesi anlaşmasıydı. Global değişim ve ticaret savaşları göz önünde bulundurularak, tedarik zincirlerinin daha özerk ve güçlü hale getirilmesi konusunda anlaşıldı. Lokal paranın ticarette hissesinin artması vurgulandı. Putin aslında Şi ile görüşmesinde ticaretin neredeyse tamamının lokal parayla yürüdüğünün altını çizdi. Tarım ve güç üzere sıkıntılarda yakın uyumdan bahsedildi. Kuşak-Yol ile Avrasya Ekonomik Paydaşlığı üzere projelerin uyumlu hale getirilmesi üzere devasa projelere de tanıklık edeceğiz yakın vakitte. Putin, ‘Bizim ülkelerimiz ortasındaki ilgi vakte ve yere bağlı değildir. Üçüncü taraflar tarafından bozulamaz’ dedi. Bu çok kıymetli. Masada olmayan ABD’ye verilen bir bildiriydi bu.

Bir müddettir Amerika’da ‘Tersine Nixon’ planları var. Soğuk Savaş’ta ABD, Çin ve Sovyetler Birliği’nin ortasını açma stratejisi yürütmüştü. 1949’da ihtilalden sonra yoksul ve gelişmekte olan Çin’i yanına çeken ABD, Sovyetler’i izole etmek istedi ve bunda da başarılı oldu. Bugün Rusya’yı yanlarına çekip Çin’i yalnızlaştırmak istiyorlar lakin bunun başarılı olması mümkün değil. O periyotta ABD’nin Sovyetler’in ve Çin’in ortasını bozabileceği bir yer vardı. Taraflar ideolojik rekabet halindeydi. Sosyalist bloğa kimin önderlik edeceği tartışması vardı. Öte yandan Çin ve Sovyetler Birliği hudut çatışmaları da yaşamıştı. ABD bu yeri değerlendirmişti. Soğuk Savaş’ta ABD’nin bir ayartma enstrümanı vardı. Para vardı. Çin’in paraya gereksinimi vardı. Ancak bugün ABD, global manada tek hegemon güç değil. Çin kimi vakit ensesinde, kimi vakit önünde yer alıyor. Yani bugün artık rüşvetlerle bozulamayacak bir birliktelik var.”