Erhan Afyoncu Papalık ve Doğu kitabını anlattı: Papalık Türklere karşı faaliyetlerin hep arkasında durdu

Milli Savunma Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Erhan Afyoncu, Yeditepe Yayınevi’nden okurla buluşan yapıtı kaleme alan Kenneth M. Setton’ın tarih ilmindeki yerini, kitabın Türkçeye kazandırılmasının değerini, papalık siyasetinin geçmişini ve bugününü anlattı.

Setton’ın doktorasını bu alanda yapan âlâ bir Haçlı tarihçisi olduğunu ve ABD’deki üniversitelerde yıllarca ders verdiğini vurgulayan Afyoncu, “Türklerle ilgili en önemli kitabı bu yapıttır. 1204’ten 1571’e kadar olan tarihi hadiseleri ihtiva eden 4 büyük ciltte, Papalığı, Batı’nın Selçuklularla ve Osmanlılarla çabasını anlatmıştır. Setton, eski jenerasyon tarihçi ve çok teferruatlı çalışan bir yazar. Bu kitabı yaklaşık 20 yıl Venedik’te, Vatikan arşivlerinde, Atina’da, birçok kütüphanede çalışarak gün yüzüne çıkarmıştır.” tabirlerini kullandı.

Erhan Afyoncu, Setton’ın yapıtın birinci cildini 1976’da, son cildini ise 1984’te yayınladığını aktararak, Prof. Dr. Halil İnalcık’ın çalışmalarında kitabı kaynak olarak kullandığını ve sohbetlerinde de son derece kıymetli bir eser olduğunu vurguladığını söyledi. Kenneth M. Setton’ın Almanca, Fransızca, Katalanca, Latince, Yunanca ve İtalyanca eser ve evrakları kullanabilen kıymetli bir tarihçi olduğuna dikkati çeken Afyoncu, şunları kaydetti:

PAPALIĞIN TARİHİ

“Hem Papalığın hem Türklerle uğraşın tarihini anlatıyor. Geçtiğimiz günlerde Papa öldü, yeni Papa seçildi. Setton da bilhassa papa seçimlerinden bahsediyor. O periyotta seçimlerin Türklerle de çok kıymetli ve yakından bir bağı var. Zira Avrupa’da 1071’den itibaren bir Türk tehlikesi var. Türkler, durdurulamaz bir biçimde, devamlı Batı’ya hakikat ilerliyor. Bu Osmanlılar periyodunda tepeye çıkıyor. Bundan dolayı Papa seçimlerinde de Türklere karşı Haçlı seferlerinin başkanlığını yapabilecek birisini seçmeye dikkat ediyorlar. Yani papa seçiminin o devirdeki en kıymetli özelliği bu.”

Yeditepe Yayınevinin daha evvel Johann Wilhelm Zinkeisen ve Nicolae Jorga’nın Osmanlı tarihi üzerine yazdığı 12 ciltlik külliyatı Türkçeye kazandırdığına dikkati çeken Afyoncu,

“TARİH KİTAPLARINDA BİLMEDİĞİMİZ BİLGİLER ÇIKTI”

Batı’da Osmanlı tarihine ait birinci değerli çalışmayı Joseph von Hammer yazmıştır. “Sonra Johann Wilhelm Zinkeisen, ondan sonra da Nicolae Jorga yazmıştır. Bunlar Almanca yazan üç büyük Osmanlı tarihçisidir. Bu üç tarihçinin yazdığı Osmanlı tarihlerinin en değerli tarafı Batı literatüründen ağır bir halde istifade etmeleridir. Bu eserler sayesinde Türk kaynaklarını mukayeseli kullanmak mümkün olmuştur. Ayrıyeten Türk tarihlerinde anlatılmayan birçok gelişmeyi de biz bu yapıtlardan öğreniriz. Bu tarihçiler bizimle ilgili birçok Batılı kaynağın bilgisini aktarıyor. Setton da bunları ikmal eden bir müellif. Daha yeni bulunan evrakları ve araştırmaları kullanıyor. Bu sayede karşımıza daha evvelki tarih kitaplarında bilmediğimiz bilgiler çıktı” değerlendirmesinde bulundu.

“AVRUPALILAR HİÇBİR VAKİT İSTANBUL’UN FETHİNİ UNUTMADI”

Prof. Dr. Afyoncu, tercüme faaliyetlerinin 2010’da başladığı ve tamamlanmasının 15 yıl sürdüğünün altını çizerek, 15 Temmuz Darbe Teşebbüsü, Kovid-19 pandemisi ve Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar üzere sebeplerle yapıtın okurla buluşmasını ertelediğini lisana getirdi.

Avrupa’ya karşı Türk tehdidinin yapıtın en değerli konusu olduğunu belirten Afyoncu, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Bunu biz Zinkeisen’da da görmüştük. Adamların Türklerin çok aktif olduğu periyotları anlatırken bir iç çektiğini açıkça hissediyorsunuz. Aslında bunu açıkça lisana getirdikleri, hislerini gizlemeden yazdıkları yerler de çok. Türklerin engelleyemedikleri ilerlemesini gölgelemek için de genelde gibisi bir yola müracaat ediyorlar. Bu da Hristiyan dünyası bölündüğü ve kendi ortalarında uğraş ettiği için Türklerin rahat bir biçimde Batı’da ilerledikleri kurgusudur. Bunda kısmen haklılık hissesi var. Doğrudur; Osmanlı, Batı’daki bölünmeleri hem körüklemiş hem de bundan istifade etmiştir. Ayrıyeten varlığıyla bölünmelerin artmasında tesirli olmuştur. Mesela Avrupa’daki Protestanlığın ortaya çıkışı, durdurulamayan Türk tehdidiyle yakından alakalıydı. Avrupa’da birçok din adamı çıktı, Papa’ya karşı bayrak açtı fakat bunlar başarılı olamadı. Martin Luther’in tutunma sebeplerinden birisi o devirdeki Osmanlı’nın Avrupa’ya yaptığı büyük baskıdır. Osmanlı tehdidini bertaraf etmek için uğraş eden Batılı güçler Luther hareketi ile gerekli halde ilgilenememiş, Türklere karşı koyabilmek için Protestan Alman prenslerinin takviyesine muhtaçlık duymuşlardır. Türkler, İstanbul’un fethinden itibaren Batı’da tayin edici bir güç olarak ortaya çıkmıştır. Setton’a nazaran Türk yüzyılının başlamasının kilit noktası İstanbul’un fethidir. Avrupalılar hiçbir vakit İstanbul’un fethini unutmadı. Onlar için bu, kıyamet üzere bir hadisedir. Fetih ile en büyük mabetleri olan Ayasofya, Türklerin eline geçti, cami yapıldı ve burada namaz kılındı. İşte bu mütemadiyen bir ilerlemedir, durdurulamıyor. İşte Setton’ın yayınladığımız altı ciltlik külliyatında Avrupalıların Türklerle uğraşı ön plandadır. Setton, Papalığı merkeze alarak Selçuklulardan başlayıp 1571’deki İnebahtı Deniz Savaşı’na kadar Avrupa’nın Türklerle uğraş etme öyküsünü anlatmaktadır. Aslında bu gayret bugünkü Avrupa Birliğinin de temelidir. Birlik temelinde Türkleri Avrupa’dan atma projesi olarak ortaya çıkmıştır.”

Erhan Afyoncu, Osmanlı’nın Avrupa’nın ortalarına kadar ilerleyerek 300 yıl karar sürdüğüne ve Avrupalılar için bu durumun büyük bir ıstırap olduğuna vurgu yaparak,

TÜRK YÜZYILI VURGUSU

“16. yüzyıl Türk yüzyılıdır. Setton bunun neden Türk yüzyılı olduğunu, Türklerin nasıl ilerlediğini, nasıl güçlü olduğunu ve Hristiyanlara nasıl endişe yarattığını anlatıyor. Avrupa’da başka farklı prenslikler ve krallıklar olduğu için bir ortaya gelmeleri sıkıntı. Çıkar hengameleri vardı. İşte orada Papalık üzere dini bir otorite ön plana çıkıyor. Papalık, Türkler İstanbul’u fethettiği vakit, kenti geri almak için Avrupa’daki devletlerin ve prensliklerin bir kısmını bir ortaya getiriyor. Türklere karşı Haçlı seferleri düzenlemeye teşebbüs ediyor. Bunda da vakit zaman başarılı oluyor, vakit zaman başarılı olamıyor” biçiminde konuştu.

“PAPALIK TÜRKLERE KARŞI BİRLEŞTİRİCİ KURUM OLDU”

Papalığın tarihte her vakit Türklere karşı bütün faaliyetlerin gerisindeki birleştirici kurum olduğunun altını çizen Afyoncu, bugünkü kıymetine dair de şunları aktardı:

“Diğer Hristiyan mezheplerin dağınık yapısına karşın Katoliklerin bu türlü bir bağlılığı var. Birinci sefer ABD’li bir papa seçildi. Katolik olmayan bir ülkeden seçildi. Olağan öteki mezhepler de Papa’ya hürmet duyuyor. Lakin tarihte de şöyle bir şey var: Haçlı seferleri sırasında yalnızca Müslümanları öldürmediler, Ortodoks ve Musevileri de katlettiler. Papa bundan bir müddet evvel Ortodokslardan özür diledi. Ben de o vakit, ‘Asıl Müslümanlardan Kudüs’te yaptığınız katliamlar için özür dileyin.’ demiştim.”

Afyoncu, Batı’nın din ismine savaşmayı İslamiyet’e atfettiğini ama din ismine savaşları birinci başlatanların Hristiyanlar olduğunu vurgulayarak, Papalığın Orta Çağ’daki değerini kaybetse de Hristiyanlar üzerinde son derece tesirli bir kurum olduğunu tabir etti.