Bağırsak ve beyin nasıl birlikte çalışır, bu neden önemli?

Bağırsaklarımız 100 milyondan fazla hudut hücresine sahip ve memnunluk hormonu olarak da bilinen serotoninin yüzde 95’inin üretiminden sorumlu.

Son vakitlerde, yeni ispatlar bağırsak mikrobiyotasının – trilyonlarca bakteri, virüs, mantar ve öteki mikroskobik canlılar topluluğu – beden ve zihin sıhhati için ehemmiyetini vurguluyor.

Bu, bağırsaklarımız ve beynimizin birbiriyle nasıl kontaklı olduğunu ve birbirini nasıl etkilediğini gösteriyor. Değerli bir toplantıdan evvel mide bulantısı yahut kabızlık halinde sonluluk durumu birçok kişinin başına gelmiş “bağırsak kaynaklı hisler”dir.

Peki bu temas nasıl kuruluyor? Ve daha sağlıklı ve keyifli bir hayat için bu bağlantıyı geliştirmek mümkün mü?

Bağırsak-beyin ekseni

Sindirim sistemi uzmanı (gastroenterolog) ve Bowel Research UK isimli İngiliz bağırsak araştırmaları vakfı elçisi Dr. Saliha Mahmood Ahmed, bu iki organın üç farklı yolla birbirine bağlı olduğunu açıklıyor.

Bunlardan birincisi, vagus hududu. Bu, hudut sisteminin çok değerli bir bileşeni ve beyin ile kalp ve bağırsaklar üzere çeşitli organları direkt birbirine bağlayan sinirdir.

İkinci olarak, beyin ve bağırsak hormonlar yardımıyla irtibat kurar. Ghrelin ve GLP-1 üzere bu hususlar salgı bezleri tarafından üretilir ve tüm bedene sinyaller gönderir.

Üçüncüsü ise bağışıklık sistemidir.

Dr. Ahmed, “Birçok insan bu bağışıklık hücrelerinin yalnızca kanda ya da lenf düğümlerinde yaşadığını düşünür, fakat aslında büyük bir kısmı bağırsaklarda çalışır ve beyin ile tüm organizma ortasında bir arabulucu vazifesi görür” diyor.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Mayo Clinic’ten gastroenteroloji uzmanı Dr. Pankaj J Pasricha’ya nazaran, bu özel irtibat, beynin çalışmak için çok fazla güce gereksinim duyması ve bağırsağın güç merkezi olmasından kaynaklanıyor.

Vücut yükümüzün sırf %2’sini oluşturan beynimiz beden gücünün %20’sini tüketiyor. Bağırsakların misyonu de yiyecekleri kolay moleküllere ayırmak ve tüm organizma için “yakıt” sağlamak üzere bunları absorbe etmek.

Ancak bu iki taraflı bir münasebettir. Yani beyin bağırsakları etkilediği üzere, bağırsaklar da beyni tesirler.

Günlük hayatımızda bunun birkaç örneğini düşünebiliriz.

Tehlikeli ya da tehditkar bir durumla, hatta iş yerindeki bir toplantı üzere değerli bir olay anında, birinci fizyolojik reaksiyonlardan biri bağırsaklarda meydana gelir. Mide bulantısı hissedebilir, mide krampları geçirebilir ve hatta ishal olabiliriz.

Aşık olduğumuzda midemizde “kelebekler” ya da çok sevdiğimiz birinin yanında olmanın verdiği heyecanı hissederiz.

Öte yandan, kabızsak ve birkaç gün boyunca tuvalete gitmediysek, bu durum rahatsızlığa ve gerilime neden olabilir.

Karnımızın içinde koca bir dünya

Bağırsaklarımız bakteri, virüs, mantar, protozoa (tek hücreliler) ve başka mikroskobik etkenlerden oluşan 10 ila 100 trilyon mikrobiyal hücre barındırır.

Bu sayı, bir insanın sahip olduğu insan hücresinden fazladır.

Uzmanlar bu topluluğun bizimle simbiyotik bir alaka, yani karşılıklı faydalanma içinde olduğunu açıklıyor.

Onlar yediğimiz besinlerden besin alırken bizim de besinleri sindirimimize yardımcı olurlar ve kendi başımıza yapamadığımız birtakım bileşenleri parçalamamıza da yardımcı olurlar.

Son yirmi yılda, mikrobiyota ve sıhhatimiz üzerindeki tesiri hakkındaki bilgiler kıymetli ölçüde arttı.

Dr. Ahmed, bilim insanları tarafından geliştirilen yeni araç ve testlerin bağırsaklarda yaşayan mikroorganizmaların ölçülmesine ve bunların birtakım hastalıkların gelişimini nasıl etkilediğinin anlaşılmasına yardımcı olduğunu belirtiyor.

Dr. Pasricha, “Disbiyoz dediğimiz mikrobiyota istikrarındaki değişiklikler artık insanoğlunun bildiği neredeyse her hastalıkla ilişkilendiriliyor” diye ekliyor.

2011 yılında Dr. Pasricha, sıçanlarla yapılan ve hayatın birinci günlerindeki mide tahrişinin “depresyon ve anksiyete gibisi davranışlarda uzun müddetli bir artışa neden olabileceğini” gösteren bir çalışmaya öncülük etti.

Diğer araştırmalar, disbiyozun – istikrarsız bağırsak mikrobiyotasının – obezite, kardiyovasküler hastalıklar ve hatta kanserle bağlı olduğunu gösteriyor.

Ancak Dr. Pasricha, net bir neden-sonuç münasebeti kurmak ya da bağırsak mikrobiyotasında bulunan problemlerin çeşitli hastalıkların kaynağı olup olmadığını belirlemek için kâfi ispat olmadığına dikkat çekiyor.

“Hem hayvan çalışmalarında hem de beşerlerle yapılan birtakım araştırmalarda, bağırsakta başlayan birtakım meselelerin daha sonra anksiyete yahut depresyona neden olabileceğine dair kimi datalar var. Lakin bu hastalıklar bağırsak yüzünden mi ortaya çıkıyor, şimdi bilmiyoruz” diyor.

İyi bir mikrobiyota için reçete

Mikrobiyota ve bağırsak-beyin kontağı hakkındaki son keşifler göz önüne alındığında, karnımızda yaşayan mikroskobik canlılar ortasında kusursuz bir istikrar sağlamak mümkün mü?

Dr. Ahmed bunun güç olduğunu, zira her beşerde farklı bakteri, virüs ve öbür etkenlerden oluşan bir bileşim olduğunu belirtiyor.

“Herkesin mikrobiyomu çok farklı. Kimse öbür rastgele bir beşerle tıpkı başlangıç noktasında değil” diyor.

Ancak uzmanlar, bağırsak sıhhatimiz için âlâ olduğu düşünülen birtakım genel müdahaleler olduğunu söylüyor. Örneğin, çeşitli ve istikrarlı bir diyete sahip olmak düzgün bir başlangıç sağlıyor.

Probiyotikler, yani doğal yoğurt, kefir ve kombuça (fermente edilmiş çay) üzere sindirim sistemi için uygun olan muhakkak bakteri çeşitlerini içeren besinler; ve prebiyotikler, yani meyve ve sebzeler üzere lif bakımından varlıklı ve mikrobiyotayı besleyen bileşenler de epey faydalı.

Dr. Ahmed, “Diyette çeşitlilik, bilhassa de yediğiniz bitki bazlı besinlerin sayısı çok önemli” diyor.

Herkesin her öğünde ne kadar meyve, zerzevat, tam tahıl, bakliyat, yemiş, tohum ve baharat bulunduğunu düşünmesini tavsiye ediyor.

Diyetlerimizin bitki merkezli olması gerektiğine inandığını belirten Dr. Ahmed, haftada ortalama 30 farklı bitki yiyen insanlarda sağlıklı bir mikrobiyom olduğunu gösteren çalışmalara dikkat çekiyor.

Beslenme, hisleri etkileyebilir mi?

Peki beslenme nizamındaki bir değişiklik hisleri etkileyebilir ve hatta depresyon üzere hastalıklarla gayrete yardımcı olabilir mi?

İngiltere’deki Oxford Üniversitesi’nde yürütülen bir araştırma bu soruya karşılık arıyor.

Uzmanlar depresyon yaşayan 71 gönüllüyü bir ortaya getirdi ve onları iki kümeye ayırdı. Birinci kümeye 4 hafta boyunca probiyotik verilirken, ikinci kümeye plasebo verildi.

Bilim insanları ve iştirakçiler kimin ne aldığını bilmiyordu.

Deney sırasında uzmanlar ruh hali, anksiyete, uyku ve tükürük kortizolü (stresle ilgili bir madde) üzere faktörleri ölçmek için çeşitli testler yaptı.

Klinik psikolog ve çalışmanın lideri Rita Baião, depresyondaki bireylerin nötr ya da olumlu uyaranlara kıyasla negatif hislere ve yüz sözlerine daha fazla dikkat etme eğiliminde olduklarını belirtiyor.

Portekiz Lizbon Üniversitesi Toplumsal Bilimler Fakültesi’nde yardımcı doçent olan Baião, “Probiyotik kullanımının beyindeki duygusal bilgilerin işlenmesine müdahale edip edemeyeceğini anlamak istedik” diyor.

“Probiyotik kümesinde, yüz tabiri ve öteki duygusal bilgilerin kıymetlendirilmesine ait olumsuz uyaranlara odaklanma eğiliminin daha düşük olduğunu gözlemledik.”

Uzman, probiyotiklerin kimi depresif semptomları hafifletmeye yardımcı olabileceğine inanıyor. Lakin bu mevzuda da daha fazla araştırmaya gereksinim var.

Dr. Pasricha, bir mikrobiyomun bileşimini değiştirmenin on yıllar alabileceğini söylüyor.

“Ve birden fazla insan için birtakım davranışları sürdürmenin çok güç olduğunu biliyoruz. Aksi takdirde obezite salgınımız olmazdı. Lakin bu bulmacayı tamamlamak için gerekli kesimleri bir ortaya getiriyoruz.”