Borsada tek başına (II): Döngüler ve psikolojik savaş
Peter Lynch’in yazdığı Borsada Tek Başına kitabının ikinci kısmıyla devam ediyoruz.
“Geçmişe bakıldığında pay senetleri için de döngüselliğin olduğu görülmekte. Borsa çöktükten sonra birçok kişi uzun bir müddet boyunca borsaya küs kalmakta yahut borsadan uzaklaşmakta ancak borsa bedel kazanmaya başladığında yeniden birçok kişi bunu bir fırsat olarak görmekte, yatırım yapmaya başlamakta. Buradaki sorun ise şu: Borsa çöktükten sonra birçok pay çok fazla paha kaybediyor, akabinde piyasalar kendilerini toparlamaya ve pay fiyatları da yükselmeye başlıyor. Beşerler ise pay fiyatları zati yükseldikten sonra yatırım yapmaya başlıyor. Kazanmak isteyen bir yatırımcının yapması gereken ise riski alıp borsanın düştüğü zamanlarda/kriz vakitlerinde yatırım yapmaktır.”
Benzer döngüselliğin kripto kesiminde de olduğunu görmekteyiz. Grafikleri zamansal açıdan inceleyecek olursanız tekrarlayan örüntüleri görmeniz epey mümkündür. Birçok kişi boğanın ne vakit geleceğini sorgulamakta fakat piyasaların en meyyit olduğu ve herkesin küstüğü vakitlerde yatırım yapanlar ise çoktan boğa devrini yaşamaya başlamış durumda. Hasebiyle borsalardaki döngüsellikleri araştırarak uzun vadeli yatırımlar yapabilirsiniz.
Dip ya da zirve noktayı bilmek mümkün mü?
Öte yandan Peter Lynch herkesin zıt psikolojiyle hareket ederek kendisinin daha zeki olduğunu düşündüğünü vurgulamakta. “Herkes yükseliş beklerken satıp, herkes düşüş beklerken alabileceğine inanan bir güruh yetişmeye başladı. Şahıslar kendilerinin herkesten daha uygun olduğuna dair bir içgörüye sahip olmalarına karşın aslında herkes de onlar üzere düşünmekte. Asıl aksi psikolojiye sahip kişi borsanın en tabanda olduğu vakitte alıp en tepede olduğu vakitte satabilen kişidir.” Bilişsel yanlılıklarla ilgili yazımızda da bu mevzuyu işlemiştik (“Kriptoda diğerleri alırken satmak, diğerleri satarken almaya dair” isimli yazıma bakabilirsiniz). Birinci olarak birçok kişi kendisinin daha zeki olduğuna, piyasadaki herkesten daha süratli bir biçimde marketi çözdüğüne, potansiyelinin başkalarından daha yüksek olduğuna inanma eğilimindedir. Herkesin çok güzel olduğu bir yerde bu kadar kaybeden olması işin ironisini göstermektedir. İkinci olarak hiçbir vakit en taban ya da zirve noktayı bilmek mümkün değildir, bildiğini söyleyen birisi ya palavra atıyordur ya da bahtına bilmiştir. En tabanda alıp en dorukta satabileceğinizi düşünmek rasyonel olmayan seçenektir. Bu noktada yapılması gereken şey kademeli alım-satım stratejilerini benimsemek ve al-sat kasınızı güçlendirmektir. Böylelikle alımlarda maliyetinizi düşürerek taban noktaya daha çok yaklaşabilir, satımlarda da satış noktanızı daha üste gerçek çekerek kâr ölçünüzü yükseltebilirsiniz.
Birileri ziyan etmeli ki öbürleri kâr edebilsin
“Dikkatsiz bir yatırımcı daima olarak üç duygusal kademeden geçer: telaş, memnunluk ve teslim olma. Evvel borsanın düşeceğinden ya da iktisadın berbata gideceğinden endişelenerek uygun payları uygun fiyattan satın almaz. Sonra bu payları yüksek fiyattan satın alır ve fiyatlar yükseldiği için memnun olur. En sonunda da elindeki payların kıymeti niyet pes eder ve bunları ziyanına satar.” Buna dair bir ekleme yapacak olursak sonrasında da birebir yatırımcılar bu kesimin bir kurmacadan ibaret olduğunu, dolandırıcılıktan diğer bir şeye hizmet etmediğini tez eder ve bu bölüme yatırım yapan şahısları de eleştirir ve berbat yorumlarda bulunur. Meğer var olan durum rasyonel açıdan incelendiğinde birileri ziyan etmeli ki başkaları kâr edebilsin.
Alternatif aksiyon planlarının ehemmiyeti
Herkesin çok tasa duyduğu bir devirde alım kararlarınızı, herkesin çok memnunluk duyduğu devirlerde satım kararlarınızı tekrardan gözden geçirmelisiniz. Teslim olma kısmı ise “Elbet bir gün döner” fikrine sahip olan ve uzun bir müddet boyunca hudut ve gerilimle olduğu yerde sayan yatırımcıları temsil etmektedir. Örneğin 2018 yılında en zirveden XRP alan bir yatırımcının tekrardan maliyetine gelmesi yedi yılını aldı… Öte yandan 2021’de Solana alan bir kişi ise üç yıl bekledi. Anlayacağınız akıllı bir yatırımcı sadece hisleriyle hareket edip pes ettikten sonra yıllarca ziyanla beklemek yerine portföyünü faal olarak denetim etmeli, kendisine alternatif aksiyon planlamaları hazırlamalı ve muhakkak bir düzeyden sonra ziyan kesmeyi bilmeli.
Düşen bıçağı tutmaya çalışmaya gerek var mı?
“Benzer doğrultuda amatör ve dikkatsiz yatırımcıların sahip olduğu birtakım yaygın niyetler vardır”, “Bu kadar indikten sonra artık daha fazla inemez”, “İyi şirketlerin payları eninde sonunda yükselir”, “Borsa sabır ister, bu düşüş gözümüzü korkutamaz”, “Bir payın inebileceği en düşük fiyat evvelden bellidir” üzere laflar amatör yatırımcılar tarafından sık sık kullanılır lakin yükselişin sonu olmadığı üzere düşüşün de sonu yoktur. Birçok amatör yatırımcı düşmeye başlayan bir eserin en taban fiyatını kestirim edebileceğini düşünerek alım yapmaya çalışır lakin bu durum düşen bir bıçağı tutmaya çalışmak üzeredir. Halbuki bıçak yere saplandıktan sonra almak çok daha mantıklı bir hareket olacaktır. Alttan mal ekleyip maliyetini düşürmeye çalıştıkça fiyatlar daha fazla düşmeye devam ettiğinde bireyler muazzam ziyanlara uğrayabilirler. Hasebiyle fiyatı düşmeye başlayan bir eseri bir müddet izledikten ve şirketle ilgili haberleri takip ettikten sonra portföye eklemek çok daha mantıklı bir stratejidir. Sırf fiyat hareketine bakılarak süreç yapılmaz, tıpkı vakitte haberleri ve şirketin projelerini de takip etmek zorundasınız.
“Bu kadar çıktıktan sonra artık daha fazla çıkamaz”. Bir payın ne kadar yükselebileceği konusunda iddia yapmaya çalışmak da hayli anlamsızdır zira şirket eserlerini düzgünleştirmeye, kendini geliştirmeye ve yeni yatırımlar yapmaya devam ettikçe paylarının fiyat artışının sonu yoktur. Örneğin NVIDIA paylarının fiyatları yatırımcılar tarafından “Buradan düşer” dedikçe yükselmeye devam etti. Bu da hepimizin bildiği üzere yapay zekâ ile ilgili coin’leri de epeyce müspet etkiledi. Özetle kuruluşun durumu düzgün olduğu sürece elden çıkarmanın bir mantığı yoktur, eserin fiyatı artmaya devam edebilir. Tıpkı vakitte birçok profesyonelin düşeceğini argüman ettiği bir yerde erken satışlar yapan bireylerin kaçırdığı kâr oranını düşünürseniz aslında Peter Lynch’in birinci tavsiyesiyle neyi kastettiğini anlayabilirsiniz.
