Çay tarımı tehlikede: İklim krizi yeşil altını vuruyor
Birleşmiş Milletler, çayın tarihi, kültürel ve ekonomik ehemmiyeti konusunda farkındalık oluşturmak gayesiyle 2019 yılında aldığı kararla 21 Mayıs’ı Milletlerarası Çay Günü kabul etti.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) datalarına nazaran, dünya genelinde 2012-2022 yılları ortasında çay tüketimi yıllık yüzde 3,3 artarak 6,5 milyon tona ulaşırken, bu tüketimin 3 milyon tonu yani yüzde 46’sı Çin tarafından gerçekleştirildi.
İkinci en büyük tüketici olan Hindistan, 2022 yılında 1,16 milyon tonla yaklaşık yüzde 18’lik hisseye sahip olurken, onu 250 bin tonla Türkiye, 247 bin tonla Pakistan ve 132 bin tonla Rusya takip etti.
Kişi başına çay tüketiminde ise Türkiye birinci sırada bulunuyor. Çevrim içi istatistik portalı Statista bilgilerine nazaran yılda kişi başına 3,16 kilogram çay tüketilen Türkiye’yi 2,19 kilogramla İrlanda, 1,94 kilogramla Birleşik Krallık, 1,5 kilogramla İran, 1,38 kilogramla Rusya takip ediyor.
Çay kesimi küçük çiftçiler ve aileleri de dahil olmak üzere 13 milyondan fazla insanı destekliyor. Özel iklim gerekliliği nedeniyle çay üretimi hudutlu alanlarda yapılabilirken bu üretimin büyük bir kısmı birebir vakitte en büyük tüketici olan Asya Kıtası’nda gerçekleştiriliyor.
Yaklaşık 29,8 milyon ton olarak gerçekleşen dünya çay üretiminde birinci sırada 14,5 milyon ton ile Çin yer alırken, bu ülkeyi yaklaşık 6 milyon ton ile Hindistan, 2,3 milyon ton ile Kenya, 1,4 milyon ton ile Sri Lanka ve 1,3 milyon ton ile Türkiye takip ediyor.
“En az yüzde 70 nem gerekiyor”
Uluslararası Çay Günü hasebiyle AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Selışık, çayın, bölge seçen, uygun kurallar olmadığında randıman vermeyen bir bitki olduğunu söyledi.
Dünyada çay yetiştiriciliğinin 0-20 kuzey ve güney enlemleri ortasında yapıldığını ve bu alanlar dışındaki mikroklima alanlarda yetiştirilebildiğini belirten Selışık, “Yağışın bol, iklimin sıcak olduğu bölgeler, çay için ülkü görülüyor. Lakin yıllık sıcaklık ortalamasının 14 derecenin altına düşmemesi, yağışın 2000 milimetreden az olmaması, yağmurun aylara sistemli dağılımı üretimi destekliyor. Çay yetiştirmek için nemin en az yüzde 70 olması kaide. Çayın ekildiği yerde sıcaklığın 0’ın altına düşmemesi, hatta 5 derecenin altında olmaması gerekiyor. Üst limit ise 30-40 derece olarak belirleniyor.” dedi.
Selışık, kumdan kile kadar birçok asit karakterli toprakta çay yetiştirilebildiğini, ülkü olarak ise süzek ve sıcak topraklar tercih edildiğini aktardı.
FAO’nun 2024 datalarına atıfta bulunan Selışık, dünyada çay yetiştirilen toplam alanın son 5 yılda yaklaşık yüzde 8 artış göstererek 2022’de 5,3 milyon hektara ulaştığı ve bunun yaklaşık yüzde 64’ünün Çin’de, yüzde 11’inin Hindistan’da bulunduğu bilgisini paylaştı.
Selışık, çayın hasat vaktinin iklim özelliklerine bağlı değiştiğini; Türkiye, Gürcistan, Japonya üzere ülkelerde mayıs ile ekim ortasında, 6 ayda üç sürgün alındığını, başka üretici ülkelerde ise bu aralığın 9 ile 12 aya kadar çıkabildiğini kaydetti.
“En kıymetli sorun iklim krizi”
Çay üreticileri için iklim krizinin en değerli sorun olduğuna dikkati çeken Selışık, şöyle devam etti:
“Üreticilerin külfeti hem çayın yetişme şartlarındaki dalgalanmalardan hem de çay yetiştirilen bölgelerin geleceğini kestirim edememekten kaynaklanıyor. Başta Doğu Afrika olmak üzere, öngörüler 2050 yılında çay yetiştirilen alanların yüzde 55 azalabileceğine işaret ediyor. Dünya çay üretiminin yüzde 17’sini sağlayan Kuzey Doğu Hindistan’da geniş ölçekli iklim modellemelerine nazaran, çay üretiminde 2050 yılına yanlışsız yüzde 40 seviyesinde bir düşüş bekleniyor.”
Düşen nem oranları, kuraklık ve şiddetli hava olaylarından kaynaklı olarak Çin’in klasik çay eserlerinin kalitesinde ve lezzetinde değişimler saptandığını bildiren Selışık, iklim değişikliği ve kuraklık nedeniyle, 20’inci yüzyılın başından bu yana ziraî eserlerdeki genetik çeşitliliğin yüzde 75’inin yok olduğunu ve önlem alınmazsa kuraklık sebebiyle mahsullerden alınan randımanın yüzde 10 ila 25 düşeceği ikazında bulundu.
Sadece Çin’de yılda 5 milyon tondan fazla çay atığı oluşuyor
Çay üretimi esnasında meydana gelen atıklardan da bahseden Selışık, “Sadece Çin, yılda 5 milyon tondan fazla kesilmiş saplar, atılmış yapraklar ve tomurcuklar, üretim sürecinden kaynaklanan atıklar ve demleme sonrası kalıntılardan oluşan çay atığı üretiyor. Hindistan’da bu sayı yıllık 190 bin tonu buluyor.” diye konuştu.
Selışık, çay çöplerinin atık olmaktan çıkarılıp katma pahalı gereç yahut esere dönüştürülebildiğini, atıkların organik unsur zenginliği sayesinde evsel ve endüstriyel kompost üretiminde, kurutulmuş çay posasının da biyokütle yakıtı olarak yahut doğal antioksidan ve arındırıcı özellikleri sayesinde mesken üretimi cilt eserlerinde kullanılabildiğini anlattı.
Çay üretiminin neden olduğu öbür çevresel tesirler hakkında Selışık, “Bir öbür düşünceli durum ise çay, yetiştirme şartları nedeniyle daima tıpkı coğrafya ve bölgelerde yetiştiriliyor yüklü olarak. Bu durum, bu topraklara daima uygulanan birebir tıp ilaçlama ve pestisit kullanımı nedeniyle toprakların ziyan görmesine neden oluyor.” kelamlarını sarf etti.
Üretim kısmında yapılacak çeşitli değişikliklerin çay sanayisinin çevresel ayak izini azaltmasına ve iklime dayanıklılığının artmasına yardımcı olabileceğini işaret eden Selışık, bunun için öncelikle toprakları kimyasal gübrelerle bozan ve kirleten çiftçilik uygulamalarından uzaklaşılması gerektiğini lisana getirdi.
