Covid kuşakları: İzole geçen günler çocuklarda ve gençlerde nasıl izler bıraktı?

Bebekler geniş ailelerinden uzakta doğdu. Kimi çocuklar okula sanal ortamda başladı. Gençler hayatlarının en mecnun dolu yıllarını dört duvar ortasında geçirdi.

BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar pandemiyle birlikte çocukların ekran müddetlerinde geri döndürülemez bir artış olduğunu söylüyor.

Bununla yanlışsız orantılı olarak 7 ila 18 yaşlarında miyop, yani uzağı görememe sıkıntısının arttığı vurgulanıyor.

Deneyimlerini BBC Türkçe‘ye anlatan aileler ve eğitimciler bu çocukların toplumsal taraflarındaki gerilemenin tesirinin sürdüğünün altını çiziyor.

Bir öğretmen 20 yıllık kariyerinde hiç olmadığı kadar çok çekingenlik ve dikkat eksikliği yaşayan çocuklar karşılaştığını söylüyor.

Salgından ruhsal olarak en berbat etkilenenler ortasında pandemi sırasında ergenlik periyodunda olan gençler var.

Bazı araştırmalar pandemi ile ilişkili artan intihar hadiselerine dikkat çekiyor.

Pandemide üniversite okuyan gençler için ise artık meslek ve iş hayatının tarifi büsbütün değişti.

BBC Türkçe pandeminin beşinci yılında izolasyonun farklı nesiller üzerindeki tesirini araştırdı.

Covid-19 bebekleri toplumsallaşma konusunda hala zorlanıyor

Covid-19 sırasında hastanelerde doğan bebekler aralı bir dünyaya gözlerini açtılar.

Birçoğunun babası doğuma alınmamış, anneanne, babaanne ve dedeleri onları sadece uzaktan görebilmişti.

İlk çocuğunu 2020’de Londra’da dünyaya getiren Elif Büyükkınay, o periyot sınırlamalar nedeniyle, yardım için Türkiye’ye seyahat etmek, ailelerinin gelmesi ya da bakıcı tutmak üzere talihlerinin olmadığını anlatıyor.

BBC Türkçe ile tecrübelerini paylaşan Büyükkınay, bugün ana sınıfında olan kızının öğretmenlerinden çekingenlik konusunda geribildirim aldığını söylüyor.

Kızları için, “Tanımadığı ortamda çok rahatsız oluyor. Alışıp kendi üzere davranması vakit alıyor. Ve evet gerçek. Mutlaka pandemi periyodunda büyüyüp, gereğince farklı toplumsal ortama girmemesinin tesiri var” diyor.

Okul öncesi çocukların lisan gelişimi pandemiden nasıl etkilendi?

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Marmara Üniversitesi Psikopatoloji Laboratuvarı Yöneticisi Fatima Tuba Yaylacı, “Okul öncesi, insan gelişiminin temellerinin kurulduğu hayli kritik bir dönem” diyor.

“Altı yaşına kadar beyin gelişiminin yüzde 95’inin tamamlandığını düşünürsek, çocuğun bu devirde muazzam bir süratle geliştiğini söyleyebiliriz” diye ekliyor.

Dolayısıyla hudutlu toplumsallaşmaya bağlı problemler bebekler kadar okul öncesi periyodu (3-6 yaş) meskende geçiren çocuklar için de büyük bir eksiklikti.

İzmir Demokrasi Üniversitesinde Kamu Sıhhati Sosyoloğu Prof. Dr. Hülya Yüksel ve Yüksek Lisans Öğrencisi İlayda Albaş, “Grup oyunlarına katılamama ve toplumsal etkileşimden mahrum kalma, çocukların duygusal zekalarını ve sorun çözme hünerlerini de olumsuz tarafta etkiledi” diyor.

İzmir’de eğitimciler ve ailelerle görüşen Yüksel ve Albaş, okul öncesi çocukların temel lisan hünerlerini geliştirdikleri en kritik devri meskende geçirdiklerinin altını çiziyor.

BBC Türkçe‘nin sorularını ortak yanıtlayan ikili, bugün ilkokula başlayan bu çocukların dilsel ve akademik maharetlerde daha fazla takviyeye gereksinim duyabildiklerini belirtiyor ve bunu şöyle açıklıyor:

“Pandemi sürecinde kitap okuma, kıssa anlatma ve başka lisan geliştirme aktifliklerine hudutlu erişim nedeniyle çocukların söz dağarcığı ve dilsel tabirleri sonlu kalmış olabilir. Bu da, bilhassa okuma-yazma marifetlerinin gelişmesinde gecikmelere yol açmış olabilir.”

Buna ek olarak pandemi periyodunda doğan ya da okul öncesi devirde olan çocukların bir kısmı fizikî aktivite ve açık hava oyunlarından mahrum büyüdüler.

Yüksel ve Albaş, bugün ilkokula başlayan bu çocukların motor marifetlerinin gereğince gelişmediğini ve ek takviyeye muhtaçlık duyabildiklerini söylüyor.

İzolasyon devrinde dezavantajlar derinleşti

Yaylacı,”Var olan dezavatantajların derinleştiği bir tablo görüyoruz” diyor ve ekliyor:

“Örneğin, ailenin ekonomik dezavantajı varsa, toplumsal takviyeden mahrumsa, konutta çocuğun gelişimini destekleyici kâfi malzeme yoksa, yahut çocuğun var olan bir gelişimsel sorunu varsa, bu çocukları için tablo daha da olumsuz hale geldi.”

Buna nazaran, ebeveynin pandemi tecrübesi ne kadar stresliyse, çocukta da korku ve depresyon üzere sorunların görülme riski o kadar arttı.

Fatima Tuba Yaylacı, en kırılgan kümelerden birinin de mülteci çocuklar olduğunu söylüyor.

Yaylacı buna ek olarak pandemi devrinde çocuğa makus muamele, çocuk personelliği ve istismar risklerinin de arttığı belirtiliyor.

İlkokul çocuklarının ekran müddetleri artarken dikkat mühletleri kısaldı

Pandemi kapanmalarından en olumsuz etkilenen jenerasyonlardan biri de ilkokul çocukları oldu.

Okulla sanal ortamda tanışan çocuklar, açık havaya ve toplumsal etkileşime aralık alırken ekranlarla daha yakın bir alaka geliştirmeye başladılar.

Pandemiyle tüm çocukların ekran ile alakasının geri döndürülemeyecek halde değiştiğini söyleyen Fatima Tuba Yaylacı, ekran müddetlerinde dramatik bir artış olduğunun altını çiziyor.

Yaylacı,”Bu çocukların ekran müddeti arttıkça, lisan, dikkat, his, toplumsal davranış, öğrenme üzere alanlarda sorunlarının de arttığını gözlemledik”diyor.

Bazı eğitimciler bu çocukların dikkat müddetlerinin besbelli biçimde kısaldığını söylüyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan ve isminin açıklanmasını istemeyen Tunceli’den bir ilkokul öğretmeni, çocukların dikkat müddetlerinde besbelli bir düşüş yaşandığı müşahedesini paylaşıyor.

Öğretmen, pandemi sırasında ilkokula başlayan çocukların, olağan okul ortamına odaklanamama üzere meselelerle döndüğünü anlatıyor.

Pandemi sonrası ortaya çıkan bu durumla yaklaşık 20 yıllık öğretmenlik mesleğinde birinci kere karşılaştığını belirtiyor.

Ancak uzmanlar ekranın olumsuz tesirlerinin kısıtlanabildiğini vurguluyor.

Fatima Tuba Yaylacı,”Pandemiyle bir arada uzayan ekran müddeti yalnızca bir sayıdan ibaret değil, ebeveynin nasıl bir aracılık vazifesi yaptığı bağlamında ele alınması gereken bir olgu” diyor.

Pandemi sonrasında çocuklarda miyop eğilimi arttı

Pandemi periyodunda artan ekran kullanımının çocuklarda ve gençlerde miyop (uzağı görememe) rahatsızlığıyla temaslı olduğu gösteren çalışmalar da var.

Türkiye’de miyop ya da olağan görüşlü 7-18 yaşlarında 250’den fazla çocukla yapılan bir araştırma, tüm kümelerin, ekran süresindeki artışla birlikte miyop geliştirme eğilimlerinin arttığını buldu.

Uluslararası hakemli bu araştırmada incelenen çocukların ekran müddetinin pandemiyle birlikte ortalama altı saat arttığı vurgulanıyor.

Bilimsel yayıncı Springer’da Ekim 2023’te yayımlanan araştırma, bu yaş kümelerinde miyop artışının bir halk sıhhati sorunu olarak kıymetlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.

Ruh sıhhati açısından ‘en olumsuz etkilenen grup’ ergenler

Pandemi eğitim ve öğrenme süreçleri açısından en çok okul çağı çocuklarını etkilemiş olsa da ruh sıhhati açısından en olumsuz etkilenen kümenin ergenler (12-18 yaş) olduğu belirtiliyor.

Fatima Tuba Yaylacı,”çok değerli ve ağır yaşanan değişimler içeren” bu devirden geçerken, ergenlerin akran alakalarının sekteye uğramasının değerli bir sorun olduğunu belirtiyor.

Yaylacı, bilhassa toplumsal izolasyondan mağdur olan ergenler ortasında anksiyete, depresyon ve intihar riskinin arttığını belirtiyor.

“Halihazırda biyolojik döngüleri büyük değişimlerden geçerken, konuta kapanma süreçlerinde gece-gündüz ritminin bozulması ve ekrana çok maruz kalma ile uyku bozuklukları da hayli yaygınlaştı” diye ekliyor.

Pandeminin dijital kumar ve intiharlara tesiri ne oldu?

Türkiye’de pandemi periyoduyla intihar suratının arttığını gösteren çalışmalar var.

Necmet Erbakan Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Kolundan Prof. Dr. Mehmet Ak, Konya’da 2018 – 2022 devrindeki 400 intihar olayını inceleyen araştırmalarda, pandemiyle başlayan iki yıllık süreçte intihar suratının yüzde 25 oranında arttığını tespit ettiklerini belirtiyor.

Buna nazaran intihar olayları ortasında pandemi öncesinde kumar borcu olanların oranı yüzde 1’in altındayken pandemiden sonra bu oran yüzde 8’i geçti.

18 yaş ve üzeri olayları inceleyen araştırmanın sonuçlarına nazaran pandemi sonrasında kumar borcu olanlar ortasında 18-30 yaş aralığındakiler yüzde 34’le birinci sıradaydı. Tüm olayların yüzde 31’ini oluşturan 31-45 yaş kümesi ikinci sırada yer aldı.

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Ak, tespit edilen tu¨m kumar borc¸larının c¸evrimic¸i platformlar aracılıgˆı ile yapıldıgˆını vurguluyor ve pandemi do¨neminde karantina ve toplumsal izolasyon su¨rec¸lerinin kis¸ileri c¸evrimic¸i platformlara yo¨nlendirmiş olabileceğini belirtiyor.

Polonya’da ve Birles¸ik Krallık’ta yapılan ve 2024’te yayımlanan bir öbür araştırma, pandemi devrinin c¸evrimic¸i kumar ve bahis aramalarını artırdığı savını destekliyor.

Evde üniversite okuyanlar iş hayatını nasıl değiştirdi?

Pandemi devrinde üniversiteye başlayan gençlerin birçoğu bugün mesleklerine hazırlanıyor.

Covid-19 kapanmalarının başında Galatasaray Üniversitesindeki eğitimine başlayan Yalın Gökçe, BBC Türkçe‘ye kendisi ve yakın arkadaşları için en değerli önceliklerden birinin uzaktan çalışma imkanı olduğunu söylüyor:

“‘Gelecekte nasıl bir iş yapabiliriz?’ diye düşündüğümüz periyotta çevrimiçi ve esnek çalışma hayatımıza girdi. Bunun avantajlarını keşfettikten sonra başkasını fikir olarak benimsemek sıkıntı geliyor.”

Gökçe, kendisi için para kazanmak kadar mutluluğun da öncelikli olduğunu söyleyen gençlerden biri.

Uzmanlara nazaran bu neslin mutluluğa öncelik vermesinde pandeminin de katkısı var.

BBC Türkçe’ ye konuşan Boğaziçi Üniversitesi Meslek Merkezi Koordinatörü Adem Dönmez, pandeminin bu jenerasyon için bir “kırılma noktası” olduğunu söylüyor ve ekliyor.

“Çevrimiçi toplantılar, meskenden çalışma üzere süratli değişiklikler hayata ve mesleklere bakışlarını, çalışma biçimlerini çok etkiledi ve değiştirdi.”

Adem Dönmez, gençlerin konutlarından dünyanın her tarafına temaslı olabildiği devri deneyimlemesiyle, girişimcilik modellerinin bu tarafta evrildiğinin altını çiziyor.

“Dünyanın her yerinden müşterileri olan öğrencilerle karşılaşabiliyoruz. Tıpkı halde şirketlerden de bilhassa yazılımcı ve tasarımcılara yönelik bu türlü talepler gelebiliyor” diyor.

Gençlerin geniş bir ağa ulaşma sorununun olmadığını söyleyen Boğaziçi Üniversitesi Meslek Merkezi’nde Danışmanı Dr. Burcu Ertürk Kılıç , onlara manası evvel çıkartacak formda, “Ağ kurma bağ kur” tavsiyesinde bulunduklarını belirtiyor.