Ege’de Deniz Planlaması Tartışması

Yunanistan’ın Avrupa Birliği (AB) mevzuatı mucibince kabul ettiği “mekansal deniz planlamasının” Ege ve Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin kabul etmediği yeni haritalar oluşturması, Ankara- Atina sınırında yeni bir tartışmanın çıkmasına neden oldu.

Yunanistan’ın haritalarına reaksiyon gösteren Türkiye, yakında kendi mekansal deniz planlamasını tamamlayıp Birleşmiş Milletler’e (BM) sunacağını açıkladı.

Son devirde taraflar ortasında retoriğin sertleşmesi, silahlanmanın artması, Kıbrıs ile Yunanistan ortasındaki deniz altı kablo projesi ve Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasının akabinde üst seviye işbirliği kurul toplantısının ertelenmesi üzere gelişmeler, 2023’ten itibaren ivme kazanan Türk-Yunan olağanlaşma sürecinin bundan sonraki etapları açısından soruş işaretlerini beraberinde getiriyor.

Mevcut tansiyon ögelerine rağmen her iki taraftan da temkinli açıklamalar geliyor.

Dışişleri Bakanlığı, 16 Nisan’da yaptığı açıklamada Yunanistan ile “sorunların memleketler arası hukuk” çerçevesinde çözülmesinin arzulandığını vurguladı.

Yunanistan Dışişleri Bakanı Yorgo Gerapetritis de tıpkı gün “Bizim eğilimimiz Yunan-Türk diyaloğunun devam etmesi. Hiçbir komşu ülkeyle düşmanca bağlantılar istemiyoruz” dedi.

Mekansal deniz planlaması nedir?

Türkiye ile Yunanistan’ı karşı karşıya getiren “mekansal deniz planlaması” uyuşmazlığı AB Kurulu’nun 2014’te kabul ettiği bir yönergeye dayanıyor.

AB Komitesi, deniz ekonomilerinin sürdürülebilir büyümesi, deniz alanları ve kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını sağlamak maksadıyla 2014 yılında Mekansal Deniz Planlama (MDP) yönergesini kabul etti.

Yönerge, denizlere ve okyanusa kıyısı olan 22 üye devlete ulusal bir plan geliştirme mecburiliği getiriyor.

Yunanistan, 2021 yılına kadar hazırlayıp onaylaması gereken MDP’yi AB Komitesi’nin baskısına karşın geciktirdi.

Komisyonunun yaptırım tehdidi üzerine MDP’yi 16 Nisan’da onaylayan Yunanistan, ilgili haritaları da böylelikle kayda geçirdi.

Uluslararası hukuk açısından bağlayıcılığı olmasa da MDP ve onaylanan haritalar, Yunanistan’ın Ege Denizi’ne ait savlarının resmi bir ortamda belgelenmesi açısından ehemmiyet taşıyor.

MDP kapsamındaki haritanın en büyük özelliği, Türkiye’nin daima karşı çıktığı 1997 tarihli Sevilla haritasını büyük ölçüde yansıtıyor olması.

Yunanistan’ın Ege ve Akdeniz’deki azamî deniz hudutlarını çizen harita, ortalarında Meis’in de olduğu tüm Yunan adalarının kıta sahanlığına sahip olduğu tezini işliyor.

Yunanistan’ın BM Deniz Mukavelesi uyarınca karasularını 12 mile çıkarma hakkı olduğunu kaydetmesine karşın MDP haritası, Ege’de altı millik bir deniz hududu çiziyor.

Türkiye haritaya tepkili

Türkiye, bu haritalara resmi tepkisini Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla verdi.

Bakanlıktan 16 Nisan’da yapılan açıklamada, Yunanistan’ın DMP’de belirttiği alanların bir kısmının, Ege Denizi’nde ve Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin deniz yetki alanlarını ihlâl ettiği kaydedildi.

Açıklama şöyle devam etti:

“Yunanistan’ın tek taraflı tasarruflarının ve savlarının ülkemiz açısından hiçbir hukuksal sonuç doğurmayacağını bir defa daha vurguluyoruz.”

Aynı açıklamada, Türkiye’nin hazırladığı Mekansal Deniz Planlaması’nın (MDP) UNESCO ile Birleşmiş Milletler’in ilgili ünitelerine ileteceği bilgisine yer verildi.

Türkiye, Yunanistan’ı “maksimalist” bir yaklaşımla Ege ve Doğu Akdeniz’in tamamını denetim etmeye çalışmakla suçluyor.

Yunanistan ise Türkiye’nin Ege’deki birçok Yunan adasının egemenliğini tanımamakla suçluyor.

Atina, Türkiye’nin son yıllarda geliştirdiği “Mavi Vatan” doktrininin yayılmacı anlayışının yansıması olduğunu argüman ediyor.

Kıbrıs’ta kablo projesi

Mekansal deniz planlamasının yanı sıra son devirde yaşanan öbür kimi gelişmeler, Ankara-Atina ortasında yürütülen olağanlaşma sürecinin tehlikeye girip girmediği sorularına neden oldu.

İki taraf ortasında manşetlere çok çıkmasa da yaşanan bir öteki sorun, Yunanistan ile Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Akdeniz’in altında geçirmek istedikleri deniz altı kablolu elektrik teması.

Great Sea Interconnector (GSI) olarak bilinen proje, Yunanistan’ın Girit adasından Kıbrıs’a, oradan da İsrail’e deniz altından elektrik iletimini içeriyor.

Yunanistan, deniz tabanında yapılacak çalışmaların memleketler arası hukuka uygunluğunu gündeme getirirken Türkiye ise projenin kendi deniz yetkilendirme alanından geçtiğini ve müsaade alınmadan yapılamayacağını kaydediyor.

Yunan basını geçtiğimiz günlerde Türkiye’nin reaksiyonu nedeniyle projenin yaşama geçmesinin ertelendiğini yazmıştı.

Silahlanma yarışı devam ediyor

Taraflar ortasında tansiyon yaşanan öteki bir alan artan bir ivmeyle süren silahlanma.

Yunanistan, Türkiye’nin son yıllarda savunma sanayi alanında gösterdiği ilerlemeyi tehdit olarak görüyor.

Atina bir yandan da kendi savunma endüstrini geliştirme siyasetlerini tartışıyor ve başta ABD ve Fransa olmak üzere çeşitli ülkelerle yaptığı mutabakatlarla deniz ve hava kuvvetlerini güçlendirmeye çalışıyor.

Yunanistan ayrıyeten, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin vurucu kabiliyetini daha da artıracak savaş uçağı ve füzeler üzere silahları almasının sınırlanması için çeşitli çalışmalar yapıyor.

Buna paralel olarak Yunanistan Savunma Bakanı Nikos Dendias ve Genelkurmay Lideri Orgeneral Dimitrios Houpis üzere yetkililerin son periyotta Türkiye’ye ait açıklamalarındaki ton da dikkat çekiyor.

En son Orgeneral Houpis, Türkiye’nin “devam eden bir tehdit oluşturduğunu” kaydetmiş; Yunan ordusunun rastgele bir tehdide karşı beş dakikada aksiyona geçmeye hazır olduğunu söylemişti.

Türk Savunma Bakanlığı kaynakları 17 Nisan’daki bilgilendirme toplantısında bu açıklamayla ilgili “Gerçekliğine kendilerinin dahi inanmadığı, kendilerini gülünç duruma düşüren açıklamalara karşılık vermemizi beklemeyin” tabirlerini kullandı.

Türk-Yunan toplantısı ertelendi

Ankara ile Atina ortasında bu ay yapılması öngörülen Yüksek Seviyeli İşbirliği Kurul toplantısı da ertelendi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis başkanlığında yapılması planlanan toplantı, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasının akabinde Atina tarafından ertelenmişti.

Konsey toplantısı, Türkiye ile Yunanistan ortasında 2023’ten itibaren ivme kazanan olağanlaşma sürecinin en değerli ve en üst seviye düzeneği.

İki ülke evvelki toplantılarda ticaretten iktisada, yatırımlardan ulaştırma ve turizme kadar birçok alanda somut işbirliği mutabakatları yaptılar ve bunların bir kısmını yaşama geçirdiler.

7 Aralık 2023’te Erdoğan’ın ziyareti sırasında Miçotakis ile imzaladıkları Atina Bildirgesi, bu olağanlaşmanın temel prensiplerinin ve karşılıklı anlayışın ilan edilmesi açısından büyük ehemmiyet taşıyan bir doküman oldu.

Mevcut tansiyon ögelerine rağmen her iki tarafın da yeni bir çatışma sürecine girmek istemedikleri başkentlerden yapılan açıklamalara yansıyor.

Dışişleri Bakanlığı’nın 16 Nisan’da yaptığı açıklamada, Atina Bildirgesi’ne atıfta bulunuldu ve Türkiye’nin bu bildirge çerçevesinde Yunanistan ile “sorunların memleketler arası hukuk, hakkaniyet ve âlâ komşuluk temelinde tahlili için samimi ve kapsamlı bir yaklaşım benimsenmesi gerektiğine dair tavrını koruma ettiği” görüşüne yer verildi.

Yunanistan Dışişleri Bakanı Yorgo Gerapetritis de 16 Nisan’da Yunan basınına yaptığı açıklamada, onaylanan DMP’ye karşın Türkiye ile deniz hududu muahedesinin yapılması gerekliğini vurgu yaptı ve “Bizim eğilimimiz Yunan-Türk diyaloğunun devam etmesi. Hiçbir komşu ülkeyle düşmanca alakalar istemiyoruz” tabirlerini kullandı.