Her yıl biraz daha geriliyoruz: Türkiye 180 ülke arasında 159. oldu!
Uluslararası Hudut Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü tarafından hazırlanan 2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne nazaran Türkiye, 180 ülke içerisinde geçen yıla nazaran bir sıra daha gerileyerek 159’uncu sırada yer aldı.
TÜRKİYE ADIM ADIM GERİLİYOR
Uluslararası Hudut Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü, her yıl yayımladığı ”Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi” raporunu yayımladı. 2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne nazaran Türkiye bu yıl 159’uncu sırada yer aldı. Türkiye’nin yer aldığı sıralama ”çok vahim” kategorisinde… Türkiye, 2002 yılında 99. sırada kendine yer bulduğu sıralamada 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019’da 157’inciliğe kadar gerilemiş, 2020’de 154, 2021’de 153, 2022’de 149, 2023’te 165, 2024’te 158. sırada gösterilmişti.
“TEHLİKE MEDYADA TEK SESLİLİK”
RSF Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu, Türkiye’nin endeksteki gerilemesini tasayla karşıladıklarını açıkladı. Dünya genelinde olduğu üzere Türkiye medyasının da ekonomik faktörler bakımından endekste gerileme gösterdiğine işaret eden Önderoğlu, şunları kaydetti:
“Medya sermayesinin ilan ve reklam üzere yollarla kamu eliyle ayrımcı stilde desteklenmesi, eleştirel yayın kuruluşlarının keyfi biçimde para cezalarıyla maksat alınması, dijital çağda bağımsız medyanın gelir modellerinin desteklenmemesi üzere faktörler Türkiye medyasını da son yıllarda kaygı verici bir kırılganlığa taşıdı. Yasal ve fiziki süregiden baskılardan usanan gazetecilik, uzun yıllar demokratik düzenleme ve garantiden mahrum kaldıktan sonra, artık de ekonomik istikrarsızlığın getirdiği darbeyle zayıflama gösteriyor. Karşı karşıya bulunduğumuz tehlike, medyada tek seslilik.”
TÜRKİYE 29.40 PUAN ALDI
RSF Endeksi, uzmanların yanıtladığı soru kitapçığının “Politik”, “Güvenlik”, “Ekonomik”, “Sosyo-kültürel” ve “Yasal” olarak beş göstergeye yansıtılması ve katsayılara bağlanmasıyla ortaya çıkıyor. Hem Türkiye hem de dünya geneli için gerileme gösteren “Politik” gösterge, devletin ve başka politik aktörlerin giriştiği siyasi baskılar karşısında medyanın bağımsızlığına yönelik dayanak ve hürmetin derecesini belirliyor. Geçen yıl skor olarak 31,60 puan toplayan Türkiye, bilhassa ekonomik ve yasal koşulların tesiriyle bu yıl 29,40’a geriledi.
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ndeki ekonomik gösterge 2025’te düşüş göstermeye devam ederek daha evvel görülmemiş kritik bir eşiğe ulaştı. Rapora nazaran, basın özgürlüğünün durumu birinci kere bu faktöre bağlı olarak dünya çapında zora girdi. Çoğulcu, özgür ve bağımsız bir medyanın garanti altına alınmasının istikrarlı ve şeffaf mali şartlar gerektirdiğini vurgulayan RSF Yayın Yöneticisi Anne Bocandé, ”Ekonomik bağımsızlık olmadan özgür basın da olamaz. Haber medyası mali açıdan zorlandığında, kaliteden ödün verme değerine reyting yarışına kapılabilir ve kendilerini sömüren oligarkların ya da kamusal karar alıcıların kurbanı olabilirler” dedi. Bocandé, ortaya çıkan tehlikeyi şu sözlerle açıkladı:
“Gazeteciler yoksullaştığında, dezenformasyon ve propaganda şampiyonu basın düşmanlarına karşı koyacak araçları da kalmaz. Gazeteciliği besleyen ve kesinlikle maliyetli olan sağlam bilgi üretimini garanti altına alan bir medya iktisadını tekrar tesis etmemiz gerekiyor. Tahliller mevcutsa da bunların geniş ölçekte uygulanması kural gözüküyor. Mali bağımsızlık, kamu faydasına hizmet eden özgür ve sağlam bilginin teminat altına alınması için hayati bir şarttır.”
YOĞUN MEDYA KAPATMA DALGASI
RSF’nin 2025 Endeksi için elde ettiği bilgilere nazaran, değerlendirmeye alınan 180 ülkeden 160’ında (yüzde 88,9) medya kuruluşları mali istikrar sağlayamıyor. Global olarak ülkelerin neredeyse üçte birinde ekonomik zorluklar haber kuruluşlarının kapanmasına yol açıyor. Tunus (11 sıra gerileyerek 129. sırada), Arjantin (21 sıra gerileyerek 87. sırada) ve Yunanistan’da (89. sırada) durum bunu yansıtıyor.
Ekonomik göstergenin iki yılda 14 puandan fazla düştüğü Amerika Birleşik Devletleri de geçtiğimiz yıla nazaran 2 sıra gerileyerek bu yıl 57’nci sırada yer aldı. RSF’nin Arizona, Florida, Nevada ve Pennsylvania’da yaptığı ankete katılan gazeteci ve medya uzmanlarının yüzde 60’ından fazlası ”gazeteci olarak geçinmenin güç olduğu” ve yüzde 75’i de ”ortalama bir medya kuruluşunun ekonomik canlılığının zorda olduğu” konusunda hemfikir.
Donald Trump’ın ikinci vazife döneminde ABD, Küresel Medya Ajansı (USAGM) tarafından Amerika’nın Sesi (Voice of America) ve Özgür Avrupa Radyosu / Özgürlük Radyosu (Radio free Europe/Radio Liberty) dahil kimi haber kuruluşlarına sağlanan finansmanın durdurulduğu da tabir edilirken raporda dünya genelinde 400 milyondan fazla insan bir günde sağlam bilgiye erişimden yoksun bırakıldığı kaydedildi.
Öte yandan rapora göre, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) aracılığıyla memleketler arası yardım fonlarının dondurulması, yüzlerce medyayı kritik ekonomik istikrarsızlığa sürükledi; bilhassa Ukrayna’da kimilerini kapanmaya zorladı.
GAFAM’ın (Google, Apple, Facebook, Amazon ve Microsoft) olağanda gazeteciliği destekleyecek reklam gelirlerinin giderek artan bir kısmını ele geçirdiği belirtilen raporda toplumsal platformlarda reklam için yapılan toplam harcamanın 2023’e nazaran yüzde 14 artarak 2024’te 247,3 milyar dolara yükseldiği kaydedildi.
LİSTE GİDEREK KIZILLAŞIYOR
RSF Endeksi’nde, dünya nüfusunun yarısından fazlasını (yüzde 56,7) temsil eden, basın özgürlüğü büsbütün yok olduğu yahut gazetecilik yapmanın tehlikeli olduğu 42 ülkede durum ”çok vahim” olarak bedellendiriliyor. İsrail ordusu en az 43’ü vazife başında olmak üzere 200’e yakın haberci çalışanını öldürdü ve kuşatma altındaki bölgede medya karartması uyguladı. Endekste geçtiğimiz yıla nazaran 11 sıra düşen İsrail, 112’nci sırada gösterildi.
Üç Doğu Afrika ülkesi olarak Uganda 143’üncü, Etiyopya 145’inci ve Ruanda 146’ncı sırada yer aldı. Hong Kong 140’ıncı, Kuzey Kore 179’uncu ve Eritre 180’inci, Çin 178’inci sırada yer alarak ile birebir kırmızı renge büründü. Orta Asya’da Kırgızistan 144’üncü Kazakistan’da 141’inci sırada. Orta Doğu’da ise Ürdün basın özgürlüğünü kısıtlayan yasalar nedeniyle 15 sıra gerileyerek 147’nci sıraya düştü.
