İstanbul, depremi nasıl can kayıpsız ve ağır yıkım olmadan atlattı?

Marmara Denizi‘nde 23 Nisan’da meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki sarsıntı İstanbul‘da büyük bir yıkıma ve can kaybına neden olmadı.

Resmi bilgilere nazaran, İstanbul‘da 6,2 büyüklüğündeki sarsıntının akabinde 266 artçı sarsıntı kaydedildi.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, depremin ettesi günü İstanbul başta olmak üzere Bursa, Balıkesir, Tekirdağ ve Yalova’da yaşayanlardan toplam 1399 yapı ihbarı alındığını açıkladı.

Kurum, 7 binanın az hasarlı olduğunun tespit edildiğini söyledi.

Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu ise sarsıntıda birincil yaralanmanın olmadığını belirtti.

Deprem sonrası panik nedeniyle kaçarken yaralanan şahısların hastanelere başvurduğunu aktaran Memişoğlu, 60 kişinin hastanelerde tedavi ediliğini söyledi. Bakan, hayati tehlikenin olmadığını ekledi.

Türkiye’de geçmişte misal büyüklükteki zelzelelerde vefatlar ve yıkımlar yaşanmıştı.

Peki İstanbul ve etrafı 23 Nisan sarsıntısını nasıl can kaybı yaşamadan ve büyük bir felakete dönüşmeden atlattı?

BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar bu sorunun cevabını bulmak için birden fazla faktörün dikkate alınması gerektiğini söylüyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Bilim Akademisi Üyesi Jeoloji Mühendisi Prof. Dr. Okan Tüysüz, bunlardan birincisinin zelzelenin merkez üssünün kente uzaklığı olduğunu belirtiyor.

AFAD’a nazaran Silivri’ye yaklaşık 23 km uzaklıkta meydana gelen zelzelenin derinliği de 7 km kadardı.

Tüysüz, “Depremin odağı ne kadar uzaksa sizi o kadar az tesirler: İstanbul’un içinde etkin fay yok, faylar Marmara Denizi’nde” hatırlatmasında bulunuyor.

Tüysüz’ün verdiği bilgiye nazaran, mümkün bir yıkımı etkileyen ikinci faktör, zelzelenin büyüklüğü ve kırılan fayın uzunluğu.

“6,2 olağan şartlarda yıkıcılığın olmadığı, (yıkıcı etkinin) ucu ucuna yeni başladığı bir büyüklük olarak düşünülebilir” diyor.

Bu büyüklüğün İstanbul’daki yapı stoğunun kalitesi için bir test olmadığı belirtiliyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Türkiye Deprem Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi Cemal Gökçe, “Toplam uzunluğu 100 km’yi bulan bir fayın yalnızca 10 km’sinin kırıldığı, küçük, orta büyüklükte denemeyecek bir zelzelede bile epey fazla yapının hasar gördüğünü düşünüyorum” diyor.

Sadece yapılan ihbarları temel alan hasar raporlarının eksik olabileceği ihtarında bulunan Gökçe, birtakım hanelerin hasara karşın ihbarda bulunmamış olabileceğini de belirtiyor.

Uzmanlar, İstanbul’u etkileyecek 7 ve üzeri bir zelzele riskinin hala canlı olduğu görüşünde.

2019 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi hazırlanan İstanbul’un Muhtemel Sarsıntı Kayıpları İddialarının Güncellenmesi çalışmasına nazaran, kentte 7,5 büyüklüğünde bir zelzele gerçekleşmesi durumunda 50 bine yakın binanın ağır ya da çok ağır hasar alması bekleniyor.

150 bine yakın binanınsa orta hasarlı olacağı öngörülüyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İnşaat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Lideri Nusret Suna da yaşanan sarsıntının binaların durumuyla ilgili teminat kabul edilemeyeceğini savunuyor.

Suna, İstanbul’daki yapı stoğunun zelzele açısından inançlı sayılabilmesi için 7 ve üzerindeki zelzele senaryolarına hazır olması gerektiğini söylüyor.

‘Üçüncü derece sarsıntı bölgesinde görülen ivmeye denk’

Uzmanlara nazaran zelzelelerin yıkıcı tesirinde bir başka belirleyici faktör sarsıntının ivmesi.

Jeoloji Mühendisi Prof. Dr. Okan Tüysüz, ivmeyi, “deprem dalgalarının yatay ve düşeyde binalara uyguladığı kuvvet” olarak tanımlıyor.

Buna nazaran sarsıntının ivmesi büyüklüğüyle ve birden fazla durumda fayın uzunluğuyla yanlışsız orantılı. Öbür yandan taban ne kadar zayıfsa ivme de o kadar kuvvetli oluyor.

Tüysüz, 23 Nisan zelzelesinin ivmesinin de 0,2g olarak ölçüldüğünü tabir ediyor.

Bunun olağan şartlarda “üçüncü derece sarsıntı bölgesine karşılık gelen”, “çok düşük” bir ivme olduğunu vurguluyor.

“Deprem tehlike haritasında İstanbul’da beklenen ivme 0,6g ve binaların ona nazaran yapılıyor olması gerekiyor” diye ekliyor.

Bilim Kurulu Üyesi profesör, İstanbul’da bu yükseklikte bir ivmeyle sarsıntı olması durumunda yıkım görülmemesinin imkansız olduğunu varsayım ediyor.

Tüysüz, on binlerce binanın ağır hasar riski altında olduğunu vurguluyor.

“Deprem oldu bitti, bundan sonra zelzele olmaz rehavetine kapılmamak lazım” diye uyarıyor.

‘İstanbul 1999 zelzelesinden daha uygun durumda değil’

Peki zelzele afete hazırlık kültürü açısından nasıl bir imaj çizdi?

BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar daha hazırlıklı olunabileceği görüşünde.

Okan Tüysüz, her sarsıntıdan sonra birkaç gün yaşanan ağır tartışmaların kısa müddette unutulduğunu hatırlatıyor.

Geçmişte 20 yıl İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanlığı yapan Cemal Gökçe, İstanbul’un 1999 zelzelesi periyoduyla karşılaştırıldığında “daha güzel durumda olmadığı” yorumunu yapıyor.

Gökçe, bu kıyaslamayı şöyle açıklıyor:

“O vakit İstanbul’un nüfusu azdı, yapı stoğu bu kadar ağır değildi, yeşil alanlar daha çoktu. O devir 14 kişilik vilayet afet merkez heyetinde yer alıyordum. Kentte 496 toplanma alanı belirlemişti, fakat o vakit bile bu sayının yetersiz olduğu; her mahallede birkaç tane toplanma alanına muhtaçlık olduğu belirtiliyordu. Artık onlardan 60 civanında kaldı, boş alanlar bile yapılaşmaya açıldı.”

Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD), 2019 yılında toplanma yerlerinin tespitinde göz önüne alınan kriterleri açıklamış ve İstanbul’da 2 bin 864 adet toplanma alanı olduğunu duyurmuştu.

Ancak, ortalarında TMMOB’un da bulunduğu kimi sivil toplum kuruluşları, bu alanların değerli bir kısmının gerekli kriterleri sağlamadığını ve 1999 sarsıntısının akabinde belirlenen alanların dörtte üçünün imara açıldığını öne sürmüştü.

Depremle birlikte İstanbul’da telefon sınırlarının kilitlendiği ve trafikte yoğunluk yaşandığına ait şikayetler yaygın biçimde lisana getirildi.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdülkadir Uraloğlu 24 Nisan’da GSM operatörleriyle gerçekleştirilen toplantı sonrası yaptığı açıklamada, zelzele sırasında haberleşme kapasitesinin olağana nazaran 2 buçuk kat arttığını söyledi.

Uraloğlu aramaları karşılanmaması oranının yüzde 25 civarında tespit edildiğini belirtti.

Cemal Gökçe, mümkün büyük bir sarsıntı için bu türlü bir tablonun kaygı verici olduğunu savunuyor:

“Birçok yerde yangınlar çıkacak. Trafik kilit, telefonlar çalışmazken nasıl ulaşılacak?”