Lozan Antlaşması maddeleri nelerdir? Lozan Antlaşması’nın önemi nedir?
Lozan Barış Konferansı sürecinde uzun süren müzakereler yapılmış, bu müzakereler sonucunda ortaya çıkan Lozan Antlaşması hususları ile birlikte Türkiye’nin bağımsızlığı resmen tanınmıştır. Bu tarafıyla antlaşma, Cumhuriyet’in memleketler arası temellerini atan tüzel bir yapı taşıdır. Pekala, Lozan Antlaşması unsurları nelerdir? Lozan Antlaşması’nın değeri nedir? İşte ayrıntılar…
LOZAN ANTLAŞMASI HUSUSLARI NELERDİR?
Lozan Antlaşması tek bir metin olmayıp temel antlaşma ile ona ekli on yedi başka protokol ya da kontrattan meydana gelmektedir. 143 husustan oluşan temel barış antlaşması dört kısım halinde düzenlenmişti. 1. Siyasal içerikli olan toprak, tâbiiyet ve azınlıklara ait hususlar (1-45); 2. Malî bahisler (46-63); 3. Ekonomik kararlar (64-100); 4. Ulaşım ve sıhhat sıkıntıları (101-143). Antlaşmada tahlili ileriye bırakılan Musul sorunu Türk-Irak hududunun tesbit edilmesi olarak anılmış ve bunun dokuz ay içinde Türkiye ile Büyük Britanya ortasında dostça belirleneceği kararına yer verilmişti (md. 3). Antlaşmanın esas kararları şöylece özetlenebilir.
SINIRLAR
BOĞAZLAR
Boğazlar’da barış ve savaş devirlerinde denizden ve havadan özgür geçiş temeli kabul edilmişti (md. 23). Bu hususa ek protokole nazaran Boğazlar’dan geçişi denetim etmek üzere bir Türk üyenin başkanlığında İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Rusya ve Sırbistan temsilcilerinden oluşan bir kurul kurulacaktı. Amerika Birleşik Devletleri de isterse bu komiteye üye olabilecekti. Çanakkale ve İstanbul boğazlarının her iki yakasında muhakkak bir bölge silâhtan arındırılacaktı. Türkiye bu bölgede sayısı 12.000’i geçmeyen bir kuvvet bulundurabilecekti.
KAPİTÜLASYONLAR
“Antlaşmayı yapan taraflar, Türkiye’de kapitülasyonların külliyen kaldırılmasını her biri kendisiyle ilgili olarak kabul ettiğini açıklarlar” biçimindeki 28. unsurun kararıyla Türkiye’de kapitülasyonlar tarihe karışmıştı. Fakat adliyeyi düzenlemek gayesiyle birkaç yabancı uzman beş yıl mühletle Türkiye’de vazife yapacaktı, ancak Türk hükümeti bu uzmanların tekliflerini kabul etmek zorunda olmayacaktı.
AZINLIK
Antlaşmanın 37-44. unsurlarıyla Türkiye’de yaşayan, müslüman olmayan azınlıklara kimi haklar tanınmıştı. Fener Rum Ortodoks Patrikhânesi’nin azınlık sayılan Rumlar’ın temsilcisi ya da koruyucusu olduğuna ait bir karara ise yer verilmemişti. Barış görüşmelerinde Türk tarafı patrikhânenin ülkeden çıkarılması gerektiğini belirtmişti. Lakin sonuçta patrikhânenin “ekümen” (evrensel) olmaktan çıkması ve rastgele bir siyasal misyon yahut rol üstlenmeden yeni Türkiye’nin dinî kurumları ortasında yer alması görüşünde birleşildi.
Mübadele. Ek 6 numaralı protokole nazaran Türkiye’de yaşayan Rumlar’la Yunanistan’da kalan Türkler’den büyük bir kısmı karşılıklı olarak değiştirilecekti. İmroz, Bozcaada ve İstanbul’da bulunan Rumlar’la Batı Trakya’daki Türkler o devirde her iki devletin izlediği siyasete uygun olarak mübadele dışı bırakılmıştı.
LOZAN ANTLAŞMASI’NIN DEĞERİ NEDİR?
Sadrazam Ahmed Tevfik Paşa, Ankara’daki Büyük Millet Meclisi başkanlığına gönderdiği telgrafta devlet ve milletin başına daha büyük ziyanlar gelmemesi için birlikte hareket edilmesi gerektiğini belirtmiş ve kendilerinin gönderecekleri temsilci dışında Ankara’nın da temsilci seçmesini istemişti.
