Merkez Bankası’nın son kararları ne anlama geliyor: Uzmanlardan sert eleştiriler

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Türk lirasına geçişi teşvik etmek ve finansal istikrarı desteklemek gayesiyle zarurî karşılık oranlarından faiz düzenlemelerine kadar geniş kapsamlı bir dizi yeni adım attı.

Gece saatlerinde duyurulan kararlarla birlikte bilhassa döviz mevduatları üzerindeki maliyet artırılırken, ihracatçılara yönelik döviz bozdurma zaruriliği da müddetini uzatarak pekiştirildi. Bankalara TL mevduat oranını yükseltme baskısı getiren düzenlemeler, piyasalarda geniş yankı buldu. Uzmanlar ise bu atılımların rezervleri destekleyebileceğini lakin geçmiş devirde kopan finansal bağların şimdi onarılamadığını vurguluyor.

Zorunlu karşılık oranlarından faiz uygulamalarına, ihracat döviz gelirlerinin dönüşümüne kadar birçok karar açıklanırken, yabancı para mevduatlar için zarurî karşılık oranları artırıldı.

TCMB’nin gece saatlerinde açıkladığı kararlar için uzmanlar ne yorum yaptı?

DÖVİZ BASKISI BİRAZ AZALIR

Prof. Dr. Hakan Kara, Merkez Bankası’nın düzenlemesini şöyle yorumladı:

“Döviz talebinin durmaması Merkez Bankasını yeni önlemler almaya sevk etti. TL mevduat hissesinin artırılması, döviz rezervinin güçlendirilmesi ve ihracatçıların daha fazla döviz bozdurması için yeni düzenlemeler geldi. TL mevduat faizi artar, döviz üzerindeki baskı biraz azalır.”

TCMB PRESTİJ KAYBETTİ

Merkez Bankası eski Lider Yardımcılarından İbrahim Turhan, düzenlemelere yönelik şu değerlendirmeyi yaptı:

BAĞLAM NE DEMEK

Sosyal bilimlerde olguların kendilerini oluşturan, çevreleyen ve biçimlendiren kurallarla ve öbür olgularla birlikte oluşturduğu bütünlük içindeki yerinin değerini bilirsiniz. Bağlamın olguya farklı manalar ve fonksiyonlar kazandırabildiğini de bilirsiniz.

Ama “finansçı/piyasacı” bakış açısıyla yüzeysel bir kıymetlendirme yapanlar “başa döndük, hatta daha makûs oldu, bu tedbirleri evvelden de almışlardı, vb…” tabirler kullanabilir.

Merkez Bankası bütün para siyaseti araçlarını serbestçe ve gereği üzere kullanabiliyorsa, iktisat siyaseti akılcı biçimde ve bütünsel bir yaklaşımla uygulanıyorsa makro ihtiyati tedbirler faydalı ve hatta birtakım durumlarda gerekli olur.

2008 Global Krizinin yarattığı aksilikleri yönetirken Merkez Bankası bunun en yeterli örneklerinden birini sergiledi. Hem başarılı oldu hem dünyadan övgü aldı. Neredeyse tıpkı tedbirler bir müddet sonra diğer bir bağlamda büyük bir sıkıntıya yol açtı ve Bankaya prestij kaybettirdi.”

BAŞLANAN NOKTAYA GERİ GELİNDİ

Prof. Dr. Burak Arzova, makroihtiyati düzenlemeler için “Az gittik uz gittik, dere zirve düz gittik, bir de baktık ki başladığımız yere geri gelmişiz” dedi.

“İNAT DESEM AZ KALIR”

Prof. Dr. Emre Alkin, “Israr desem değil, inat desem az kalır. Tanımı mümkün değil” değerlendirmesini yaptı. 

“Rezervlerde kalıcı toparlanma vakit alacak”
Tufan Cömert, “Faiz artışı sonrası bu usul ek tedbirler gelmesi an sıkıntısı olduğu için şaşırtan değil” derken, düzenlemeleri şu halde yorumladı:

“Zorunlu karşılık artışları brüt, ihracatçı döviz satışları net rezervlere girer. TCMB ihracat kanalından rezervlere ne kadar katkı olduğunu açıklamıyor. Bir sonraki adım, gerekirse, yerli bankalarla tekrar swaplara başlamak olacak. Açıklanan tedbirler rezervlere dair telaşları kısmen yatıştırır, TL’yi takviyeler. Genel olarak Türk varlıkları için olumlu derim. Fakat rezervlerde kalıcı bir toparlanma görmemiz, en düzgün senaryoda dahi vakit alacak. O yüzden buradan bir mucize beklememek gerekir. Ana senaryom faize birkaç ay hiç dokunulmaması, bu esnada TL’deki denetimli paha kaybı suratının bir ölçü artırılması – Gerçek pahalanma siyasetine devam koşulu ile.”

LİNKLERİ ONARAMADIKLARI ÜZERE BAHTINI DA YOK ETTİLER

Prof. Dr. Yakup Küçükkale, “Şubat 2024’te sn. Akçay: “İçinde bulunduğumuz setting’i size hatırlatayım. Fonlama maliyeti mevduat faizi linki kopmuş. Siyaset faizi enflasyon linki kopmuş. Faiz enflasyon linki kopmuş. Faiz kur linki kopmuş. Biz daha 7 aydır bu kopan link’leri kurmaya çalışıyoruz.” demişti… Linklerdeki kopuşu da Nurettin Nebati periyodunda uygulamaya konulan makroihtiyati önlemlere bağlamıştı… En taze makroihtiyati önlemler aşağıda. Nebati devrindekinden çok da farklı sayılmaz. Bankalara tekrar “Liralaşma hedefi” var, “ihracatçı firmaların çıkarlarının TCMB’ye getirilmesi zorunluluğu” var vs… Kopan linkleri onaramadıkları üzere, ağustos ayına kadar onarılma bahtı da yok… “Dezenflasyon programı çöp oldu” diyoruz ya hani. Laf olsun diye demiyoruz… Memnun haftasonları” yorumunu yaptı.

“HUKUKSUZLUKLAR SONUCU ERİYEN REZERVLER”

Prof. Dr. Ümit Özlale, düzenlemeleri şu halde açıkladı:

“Ekonomiyle ortası olmayanlar için TCMB kararlarını özetlemeye çalıştım.

Amaç: Yapılan hukuksuzluklar sonucu eriyen rezervleri biriktirmek ve TL’yi cazip hale getirmek

Maliyet: Bilhassa ihracatçılar ve dövizle çalışan şirketler için yeni yükler ve maliyetler geliyor.  Yani yapılan hukuksuzluğun bedelinin bir kısmı da bu kısma ödetiliyor.

Hangi adımlar atılıyor?

1. Döviz Mevduatlara Yeni Yük: Bankalar, dövizle açılan hesaplar için daha fazla para kenarda tutmak zorunda kalacak. Bu, döviz mevduatları bankalar için daha maliyetli hale getiriyor.

2. Döviz Repo Süreçleri Kısıtlanıyor: Yurt içindeki şirketlerin yaptığı döviz bazlı repo süreçleri (kısa vadeli borçlanma araçları) için bankalara daha yüksek zarurî karşılık koşulu getirildi. Gaye TL’yi cazip hale getirmek.

3. Şirketlere TL Mevduat Baskısı: Bankaların, şirketlerden topladığı TL mevduatın toplam mevduat içindeki oranı %60’tan düşükse, her ay bu oranı artırmaları beklenecek. TL’yi artırmayan banka ceza riskiyle karşı karşıya.

4. TL Mecburî Karşılıklara Daha Fazla Teşvik: Bankalar TL hesaplar için Merkez Bankası’na yatırdıkları zarurî karşılıklardan biraz daha fazla getiri alacak. Bu da bankaları TL’ye yönlendirecek.

5. İhracatçıya Döviz Satma Zaruriliği Devam: İhracat yapan firmalar, döviz gelirlerinin en az %35’ini Merkez Bankası’na satmak zorunda. Bu uygulama 31 Temmuz 2025’e kadar sürecek.

6. Döviz Bozdurana Ekstra Takviye: İhracatçı firmaların dövizlerini TL’ye çevirmesi durumunda verilen teşvik oranı artırıldı. 31 Temmuz 2025’e kadar TL’ye çevrilen döviz için %3 dayanak verilecek.

Son not: Kavcıoğlu periyodu ile benzerlikler fazla.  Fark Ne?

Kavcıoğlu devrinde bu kararlar döviz kurunu baskılamak için daha çok “yangın söndürme” biçimindeydi.

Şimşek & Karahan misal adımları ‘makroihtiyati çerçeve” vurgusuyla sistematik ve vadeli olarak atacağını söylüyor. Modifiye üzere düşünün…”

“TL MEVDUAT DEĞİŞMEYECEK”

E507 de zarurî karşılıkların brüt rezervlere tesirini şu formda açıkladı:

“Dün gece alınan makro ihtiyati kararlardan, döviz cinsi (YP) mecburî karşılık artışının tesiri:

Mevcut YP ZK fiyatı: $78,46 milyar

Bunu sağlayan ZK oranı: %21

%2 artışın yaratacağı ek ZK meblağı:

78,46 x (2/21) ≈ $7,47 milyar (brüt rezerv artar, net poz. değişmez)

Bu âlâ bir meblağ. Alınan öteki karar “TL ZK’ya ödenen nemanın 0,01 artırılması”. Kredi maliyetine tesiri 1 bp bile değil, 0,1 bp! Zati kredileri yavaşlatmaya çalışıyorduk. Sistemdeki TL mevduat bu kararla değişmeyecek. ZK’lar mevduat toplamayı değil, kredi vermeyi kolaylaştırır.”

MERKEZ BANKASI’NI ALDIĞI KARARLAR