Papa Francesco’nun Vefatı ve Yeni Seçim Süreci

Papa Francesco’nun 21 Nisan sabahı hayatını kaybetmesinin akabinde Vatikan’da “sede vacante” (boş makam) periyoduna girildi.

Papa’nın cenaze merasiminden yeni papa seçimine kadar bu periyot çeşitli yasalar ve düzenlemelerle belirlenen sıkı kurallarla yönetim ediliyor.

Papa’nın vefatının akabinde dört-altı gün içinde cenaze merasimi yapılması öngörülüyor.

Papalık sarayında yaşamamak üzere tercihleriyle kolay bir ömür bildirisi veren Papa Francesco’nun cenazesi de evvelki papalara kıyasla daha sade olacak.

Francesco 2024’te aldığı kararla papaların cenaze merasimini sadeleştirmiş ve kimi duaları kısaltmıştı.

Defin sürecinden evvel papanın naaşı Vatikan’daki San Pietro Bazilikası’nda ziyarete açılacak. Evvelden olduğu üzere naaş tabutsuz olarak ve yüksek bir katafalkta değil, tabutun içinde sergilenecek.

Ayrıca papanın naaşını üç farklı ağaç çeşidinden yapılmış üç tabuta yerleştirme geleneği de son bulacak, papa ahşap ve çinkodan yapılmış tek bir tabuta konacak.

Papa Francesco, yüz yıldan uzun müddettir Vatikan’a gömülmeyen birinci papa olacak. Roma topraklarındaki Santa Maria Maggiore Bazilikası’na özel bir bağlılığı olan Papa, mezarının da burada olacağını açıklamıştı.

1914’ten bu yana tüm papalar, Vatikan’daki San Pietro Bazilikası’nın altındaki “Vatikan Mağaralarına” gömülmüştü.

Konklav nedir?

Papalık makamının boş olduğu manasına gelen sede vacante periyodunda Vatikan’ın idari işlerini Camerlengo (baş mabeyinci) Kardinal ABD’li Kevin Farrell yürütecek.

En kıdemli kardinal olan Dekan Kardinal unvanına sahip Giovanni Battista Re, yeni papa seçimi (konklav) için dünya çapındaki tüm kardinalleri Roma’ya çağıracak.

İstisnai bir durum olmaması halinde, sede vacante periyoduna girilmesinden sonraki 15-20 gün içinde, ritüelleri, gizemli atmosferi ve entrikalarıyla romanlara, sinemalara ilham veren papa seçimi (konklav) başlayacak.

Konklav terimi, Latince’de anahtarla kilitlenmiş manasına gelen cum ve clave sözcüklerinden geliyor. Papa seçimi hakikaten de Vatikan’daki Sistine Şapeli’ne seçici kardinallerin anahtarla kilitlenmesiyle yapılıyor.

Konklav oylamaları boyunca kardinaller Vatikan surları içindeki Casa Santa Marta misafirhanesinde konaklayacak. 1990’larda bu iş için inşa edilen misafirhane konklav devri dışında otel olarak da kullanılıyor. Papa Francesco, kendisinden evvelki papaların bilakis Papalık Sarayı’nda kalmak yerinde Casa Santa Marta’da yaşamayı tercih etmişti.

En uzun seçim 1006 gün sürmüştü

Konklav periyodunda Casa Santa Marta’da harikulâde güvenlik tedbirleri ve dış dünyayla bağlantının önlenmesi maksatlı önlemler alınacak.

Seçici kardinallerin seçim müddetince tesir altına girmesini önlemek emeliyle dış dünyayla irtibatları kesilecek.

Seçici kardinaller dualar, ilahiler eşliğinde Sistine Şapeli’ne girdikten sonra ayin yöneticisi Latince “extra omnes” (herkes dışarı) anonsu yapacak. Bu andan itibaren kardinaller Sistine Şapeli’ne kilitlenerek oy vermeye başlayacak.

Son yüz yılda en kısa konklav iki günde üç oylamayla biten 1939 seçimiydi.

En uzunu ise dört günde 11 oylama yapılan 1958 yılındaydı.

1958’deki zorlu seçimi Kardinal Angelo Giuseppe Roncalli kazanmıştı. 23. Giovanni ismini alan Roncalli, Türkiye’de de misyon yapmış olması nedeniyle “Türk Papa” olarak da anılıyor.

Tarihin en uzun papa seçimi ise 1006 gün süren ve 1271 yılında sonuçlanan seçimdi.

Viterbo kentinde yapılan bu seçim tıpkı vakitte teknik olarak birinci konklav, zira kardinallerin uzun müddet anlaşamaması üzerine sarayın salonuna kilitlenmeleriyle bu gelenek başladı. Kardinalleri uzlaşmaya zorlamak için Viterbo’daki Papalık Sarayı’nın çatısının kısmen söküldüğü bilgisi de mevcut.

Üçte iki oy aranıyor

Konklav’da 80 yaş altındaki kardinaller oy kullanacak. Hala oy kullanma hakkına sahip kardinal sayısı 136 ile rekor seviyede yüksek.

Papa seçimi için seçici kardinallerin üçte ikisinin oyu gerekiyor. Lakin birinci 34 oylama sonrası hala bir papa seçilememişse son çeşitte en fazla oyu alan iki aday ortasında oylama yapılıyor.

Papalık seçiminde resmi olarak adaylar bulunmuyor.

Teknik olarak papa seçilmek için bekar erkek ve Katolik olmak dışında bir koşul bulunmasa da papalar klâsik olarak seçime katılan kardinaller ortasından seçiliyor.

Bu geleneğin dışındaki bir örnek, 13. yüzyılda yaklaşık iki yıl boyunca bir papa seçilememesi üzerine kardinallerin, rahip düzeyindeki keşiş Pietro da Morrone’yi papa ilan etmesiydi. 5. Celestino ismini alan bu papayı istisnai kılan bir başka özelliği de birkaç ay sonra istifa etmesiydi.

Siyah duman, beyaz duman

2013’teki son konklav, 12 Mart’ta 17.33’te “extra omnes” anonsuyla başlamış, birinci siyah duman birebir gün 19.41’de görülmüştü. 13 Mart’ta saat 19.06’da ise beyaz duman çıkmasıyla yeni papa seçildiğinin haberi verilmişti.

Siyah duman-beyaz duman ritüeli, seçim sonucunu Vatikan’daki San Pietro Meydanı’nda ya da ekranları başında bekleyenlere yeni papanın seçilip seçilmediğini gösteren birinci işaret. Sistine Şapeli’nin çatısındaki bacadan siyah duman çıkması gerekli çoğunluğun sağlanamadığı, beyaz duman ise yeni papanın seçildiği manasına geliyor.

Dumanlar, oturumların sonunda oy pusulalarının ve dokümanların yakılmasıyla elde ediliyor. Geçmişte beyaz duman, kağıtların ıslak samanla birlikte yakılmasıyla elde edilirken 2005’ten beri duman renklerini daha net ayırt etmek için yardımcı hususlar de kullanılıyor.

Oy pusulaları 1939 konklavından bu yana, dökme demirden yapılmış, silindir biçiminde 1 metre yüksekliğindeki, 0,45 metre çapındaki sobada yakılıyor. 2005’te bu sobanın yanına, dumanın görünürlüğünü artırmak için duman fişeği yerleştirilen başka bir aygıt eklendi.

Habemus Papam

Bacadan beyaz duman çıkması, seçici kardinallerin bir aday üzerinde gerekli oy çoğunluğuna ulaştığı ve bu adayın da papalık misyonunu kabul ettiği manasına geliyor. Yeni papaya çabucak akabinde, bu vazifede kullanmak istediği isim soruluyor.

Ardından yeni papa, 3 farklı ölçüde beyaz papa kıyafetlerinin bulunduğu odaya götürülüp giydiriliyor.

Bu odaya, papalık kıyafetleriyle özdeşleşen makamın yükünün yarattığı duygusal yükten ötürü “ağlama odası” da deniliyor.

Yeni Papa kardinallerin bağlılık yemini ve duanın akabinde San Pietro Bazilikası’nın merkez locasının balkonundan halka takdim ediliyor. “Habemus Papam” (bir papamız var) anonsuyla yeni papanın kimliği duyuruluyor.

Ve 1.3 milyar Katolik’e manevî liderlik edecek yeni papa balkondan birinci “Urbi et orbi” (şehre ve dünyaya) konuşmasıyla sesleniyor.