Papalık seçimleri: Yeni Papa yenilikçi mi gelenekçi mi yoksa ılımlı mı olacak?

Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban, papalık seçim sürecindeki (Konklav) gelenekçi-yenilikçi uğraşını AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Kardinaller, 6 Mayıs 2025 tarihli Papalık Bülteni’ndeki ilanla Ukrayna, Orta Doğu ve dünyanın öteki çatışma bölgeleri için barış dileyerek papalık seçimi (Konklav) için toplanacaklarını duyurdu. Dünya medyasında güçlü papa adaylarının kimler olduğuna dair kestirimler ise Papa Franciscus öldükten çabucak sonra konuşulmaya başlandı. Vatikan ve Papalık kelam bahis olduğunda tahminen de doğal olarak olayın tanınan tarafı medyada daha ön planda yer alıyor.

Papa seçimindeki tartışmalarda, “yenilikçi bir papa mı gelecek?” sorusu soruluyor lakin buradaki “yenilikçi” sözüyle kastedilen daha fazla “açık fikirli” yahut “modern” manasına geliyor. Halbuki gelenekçilik ve yenilikçilik Kilise içerisindeki iki ana ekseni söz eder. Kilisenin yakın tarihi büsbütün gelenekçi-yenilikçi çatışması üzerinden ilerlemiştir ve önümüzdeki seçim de yeniden bu uğraşa sahne olacaktır.

-Gelenekçi-yenilikçi çatışması

Katolik Kilisesi Ortaçağ, Rönesans ve Islahat devirlerinde çeşitli meydan okumalarla karşılaştı ancak bunlar daha çok dinî ayrılıklar yahut siyasi nüfuz çatışmasından kaynaklanıyordu. Aydınlanma ile birlikte Kilise bunların ötesinde, daha varoluşsal bir tehditle yüz yüze geldi. Aydınlanma, Fransız İhtilali, Pozitivizm ve birçok rakip ideoloji ile çağdaş dünya dinin temellerine ve toptan Kilisenin varlığına kastetmişti. Çağdaş rüzgar öbür dini gelenekler üzere Katolik Kilisesi üzerinde de travmatik bir tesir meydana getirdi.

Bir kısım dindarlar dinin aslına dönmeyi, geleneklere sarılmayı deva olarak gördüler. Bir kısım dindarlar ise dünyanın artık değiştiğini, yeni problemlerin yeni yaklaşımlar gerektirdiğini argüman ederek tahlilin bir yenilenmede olduğuna kanaat getirdiler. Her birinin farklı tonları olsa da başka dini geleneklerde de Katolik Kilisesi içerisinde de ortaya çıkan gelenekçi-yenilikçi ayrışması bu türlü bir sürecin eseridir.

Kilisede gelenekçi-yenilikçi saflaşması 19. Yüzyıl sonlarına kadar geri götürülebilir fakat bu gayretin aşikar hale gelip papalık seçimlerine yansıması daha sonralarıdır. Örneğin 2. Dünya Savaşı devrinin tartışmalı papası 12. Pius katı bir gelenekçiydi.

Onun akabinde 1936-1945 yılları ortasında papalık elçisi olarak Türkiye’de vazife yapan ve 1958’de sürpriz bir biçimde papa seçilen 23. John ismini alan Angelo Giuseppe Roncalli (23. Loannes) yenilikçi bir papa oldu. Hatta 20. Yüzyılda Katolik Kilisesi için en kıymetli hadise sayılan ve bir ıslahat konsili olarak bilinen 2. Vatikan Konsilini (1962-1965) topladı. Konsilin mottosunu aggiornamento (çağdaşlaşma) olarak ilan eden Papa 23. John “Kilisenin pencerelerini açalım, içeriye pak hava girsin” demişti.

Daha sonra onun karşılarından bir gelenekçi kardinal “içeridekiler dışarı çıksın diye Kilisenin kapılarını açtık ancak dışarıdakiler içeri girdi” diyerek onu eleştirdi. 23.Loannes’in 1963’teki vefatının akabinde yakın arkadaşı Montini papa seçilerek 6. Paul ismini aldı. Ancak Montini gelenekçilere boyun eğen bir papalık süreci geçirdi.

6. Paul’den sonra 1978’de papa seçilen ama bu makamda yalnızca 31 gün kalan ve kuşkulu bir biçimde ölen 1. John Paul gelenekçilik ve yenilikçiliği uzlaştırma hedefindeydi. Onun akabinde Polonyalı Karol Wojtyla papa seçilerek 2. John Paul ismini aldı. Wojtyla 450 yıl sonra İtalya dışından seçilen birinci papaydı. Birçok yoruma nazaran bir Demirperde ülkesinden papa seçilmesi Amerika Birleşik Devletleri (ABD) müdahalesinin ürünüydü.

1984’te ABD Başkanı Ronald Reagan ve Papa 2. John Paul’ün imzalarıyla Vatikan Devleti ve ABD ortasında diplomatik bağ kuruldu. Soğuk Savaş periyodunun değerli figürleri ortasına giren 2. John Paul insancıl bir papa imajı ile ön plana çıkarıldı ama katı bir gelenekçiydi. O devir bir İtalyan gazetesinde yayımlanan bir karikatür Kilisenin pencerelerini açan 23. John’un akabinde gelen 2. John Paul’ü açılan pencereleri bir bir kapatırken resmetmişti.

Soğuk Savaş periyodu gelenekçi-yenilikçi çatışmasının şiddetlendiği, hatta kendi doğal mecrasından çıkarıldığı bir ortam oldu. ABD tarafı Sovyetlere karşı genel olarak Kilise içerisindeki gelenekçileri destekledi. Roncalli üzere yenilikçi isimler bu devirde “komünist” olmakla suçlandı, hatta Roncalli hakkında Nikita Kruşçev’le özdeşleştirilerek Nikita Roncalli isimli kitaplar yayımlandı.

Soğuk Savaşın sonuna gelindiğinde 2. John Paul artık sıhhatini da medyatik tesirini de kıymetli ölçüde kaybetmişti. Hem yenilikçilere hem de Güney Amerika’daki Kurtuluş Teolojisi üzere özgürlükçü Hristiyan yorumlara karşı en şiddetli gelenekçi savunmaları yapan Alman Kardinal Joseph Ratzinger 2005’te 2. John Paul’un yerini aldı. 16. Benedikt ismini alan Ratzinger 1980’li yıllardan itibaren Kiliseye damgasını vurmuş bir gelenekçiydi.

-Güç istikrarı nereye evirilecek?

Onun 2013’teki sürpriz istifasının akabinde tekrar sürpriz bir isim, Jorge Mario Bergoglio (Franciscus) yeni papa olarak meşhur balkondan ilan edildi. Anlaşılan 2. John Paul ve 16. Benedikt’in gelenekçi baskısından bıkan kardinaller farklı bir tercihte birleşmişlerdi.

Aslında Franciscus reformcu yahut yenilikçi bir isim değil, üzerinde uzlaşılabilecek, ölçülü bir kişilik olduğu için papa seçilmişti. Kendisi hakkında reformcu yakıştırmaları yapılmasına karşın “reformcu mu popülist mi?” sorusu her daim soruldu. Çünkü gelenekçilerin şiddetli tenkitlerine maruz kaldığı doğruysa da Kilisede ıslahat olarak nitelenebilecek somut değişiklikler ortaya koymadı.

Yerini alacak ismin de meşhur bir gelenekçi yahut keskin bir reformcu olması ihtimali epey düşük görünüyor. Zira güç istikrarının ortada olduğu durumlar her daim öbür bir ihtimalde uzlaşma ile sonuçlanır. Bu seçimde de bu biçim ölçülü bir ismin papa olarak çıkma ihtimali yüksek.

Bununla birlikte hatırda tutmak gerekir ki papa da olsa birinin Kilisede tüm taşları yerinden oynatacak bir ihtilal gerçekleştirmesi kolay değil. Zira Kilise ağır, deneyimli ve güçlü bir bürokrasiye sahip.

[Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban, Ege Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.