Rusya-Çin ilişkilerinde “temkinli ortaklık” dönemi

ORSAM Başkanı ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Kadir Pak, Şi Cinping’in Rusya ziyaretinin çıktılarını ve iki ülke ilgilerini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Moskova ziyareti global siyaset ve iktisattaki belirsizliklerin devam ettiği lakin global aktörlerin belli bir stratejik rekabet üzerinden bu süreci etkilemeye çalıştığı bir devirde gerçekleşti. Rusya-Ukrayna Savaşı’nın üçüncü yılına girmesi, ABD-Çin ortasında ekonomik ve ticari görüşmelerinin devam etmesi, Orta Doğu’da büyük jeopolitik dönüşüm beklentisi ve global ekonomik düzensizlikler tepenin zamanlamasını stratejik açıdan dikkat alımlı kılıyor.

Ziyaretin stratejik önemi

Sembolik içeriği ve medyatik görünümü açısından epeyce coşkulu görünen bu ziyaret her iki taraf için de büyük bir global dönüşüm süreci içinde gerçekleşti. Moskova’da 80. Zafer Günü kutlamalarına 10 yılın akabinde ikinci sefer katılan Şi, 80 yıl sonra her iki ülkenin farklı seviye ve içeriklerde de olsa benzeri bir uğraş içinde olmaları gerektiğini vurguladı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Şi’yi “sevgili dostum” olarak nitelendirerek, iki ülkenin “çelikten dostlar” olduğunu ve ABD’nin “çifte çevreleme” siyasetine karşı birlikte duracaklarını belirtti.

Çin’in global tertip vizyonunu Batı merkezli yapılara alternatif kurumlar aracılığıyla inşa etmeye çalıştığı bir devirde, Rusya ile geliştirilen bu yeni iştirak biçimi, Washington’a açık bir ileti niteliği taşıyor. ABD-Çin ortasındaki stratejik rekabet ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, bu iki aktörü daha sıkı bir işbirliğine yöneltti. Bu bağlamda, görüşme sadece ikili bağlantıları değil, birebir vakitte mevcut global güç mimarisini de direkt etkileyen bir atak olarak okunurken başka yandan ABD’nin bu bağlantı biçimini etkileyecek müdahaleleri de beklenmektedir.

Putin ve Şi ortasındaki son görüşme, Moskova ile Pekin’in kısa vadeli çıkarların ötesinde uzun vadeli stratejik bir paydaşlık geliştirme iradesini ortaya koyuyor. İki ülke ortasında güç, ticaret, finans ve savunma alanlarında imzalanan muahedeler, bu paydaşlığın kapsamını genişletiyor. Ayrıyeten Zafer Günü geçidinde Çin askerlerinin Rus birlikleriyle birlikte yürümesi üzere sembolik seviyedeki jestler, bu münasebetteki siyasi ahengi güçlendiriyor. Fakat iki ülkenin birbirine yalnızca gereksinim anında değil, global vizyonu da örtüşen ortaklar haline gelip gelmediği ise hala hayli tartışmalıdır.

Ortaklıktan temkin siyasetine

Moskova’da 8 Mayıs’ta gerçekleşen Putin ve Şi görüşmesinden bir gün evvel Şi, Rus medyası için kaleme aldığı makalenin büyük bir kısmında İkinci Dünya Savaşı’nda Sovyetler Birliği ve Çin Komünist Partisinin Alman ve Japon faşizmlerine karşı nasıl ortak bir anlayışla gayret ettiklerini anlattı. Putin ise görüşme sonrası yaptığı açıklamada tarihi analojilerden ve ortak düşmandan daha çok ekonomik çıkarlara vurgu yaptı.

Rusya artık ekonomik, siyasi ve askeri maliyetini karşılamakta zahmet çektiği Ukrayna savaşını sürdürmek istemiyor. Lakin muhtemel bir ateşkes ve barış sürecinde vereceği odunun boyutunu da kabullenmek istemiyor. Büyük ihtimalle bu taviz Rusya’nın yeni bir jeopolitik pozisyonlanma yapmasını gerektirebilir.

Benzer bir süreç Çin açısından da geçerli. Kovid-19 sonrasında her ne kadar ekonomik toparlanma eğilimi olsa da Çin, devasa nüfusu ve kalkınma projeleri için sürdürülebilir ekonomik büyüme gayelerine ulaşamadı. Global ekonomik ve jeopolitik istikrarsızlıkların da tesirli olduğu bu sürecin sonunda Donald Trump’ın yeniden ABD Başkanı seçilmesi Çin’i de Rusya’ya misal bir tekrar kalibrasyon sürecine soktu.

Perşembe günü İstanbul’da gerçekleşecek Rusya-Ukrayna görüşmeleri öncesinde gerçekleşen bu ziyaret, her iki ülkenin de “temkinli ortaklık” münasebetinin temkin tarafının ağır bastığını gösteriyor.

Temkinli iştirakin sınırları

İki ülke ortasında son 10 yılda daha da barizleşen ortak ABD aykırılığı ve çok kutuplu dünya tertibine dair ortak kanaatler ile gelişen ilgilerin kimi sonlarının olduğu da bir gerçektir. Her ne kadar tarihi gelişmelerde belli bir ortak perspektif olsa da soğuk savaş periyodundaki ulusal çıkar ve öncelikler Sovyetler Birliği ile Çin’i farklı noktalara taşıdı.

Bugün de benzeri bir devirden geçiyoruz. Yeni bir soğuk savaş olmasa da ABD’ye karşı birleşmiş yeni bir cephe izlenimini ortadan kaldıracak gelişmeler ortaya çıkabilir. Bilhassa bu hafta Rusya-Ukrayna müzakerelerinin başlayacak olması Trump-Putin ortasındaki görüşmelerin en son olmasa da bir sonuca hakikat evrildiğini gösteriyor.

Diğer yandan ABD-Çin ticari ve ekonomik görüşmelerinden çıkacak olumlu açıklamalar Rusya-Çin ilgilerini ABD’ye göre ikincil bir pozisyona yanlışsız sürükleyebilir. Münasebetiyle iki ülke ortasındaki münasebetler ortak tehdit olarak tanımlanan ABD’nin inisiyatifi ile şekillenmeye çok açık bir biçimde ilerlemektedir.

Türkiye açısından bakıldığında, Rusya-Çin bağlantıları hem dikkatle izlenmesi gereken hem de yeni diplomatik açılımlara yer sunabilecek bir süreci işaret ediyor. Çin’in Orta Doğu’daki temkinli ancak istikrarlı yükselişi, Rusya’nın ise son periyotta Suriye başta olmak üzere askeri ve diplomatik aktifliğinin azalması, Türkiye’nin çok istikametli dış siyaset yaklaşımına yeni parametreler ekliyor.

Bu gelişmelerin Türkiye’nin Avrasya ve Orta Doğu eksenindeki istikrar arayışlarını direkt etkilemesi olası. Bilhassa güç güvenliği, ticaret rotaları ve bölgesel güvenlik mimarileri hususlarında Ankara’nın yeni hareket alanları üretmesi gerekebilir.

[Kadir Pak, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM) Başkanı ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.