Rusya-Ukrayna Savaşı Küresel Ekonomiyi Derinden Sarstı
Rusya ile Ukrayna ortasında Şubat 2022’den bu yana devam eden savaş, global iktisatta tarımdan, turizm ve ulaşıma, güçten lojistiğe çok sayıda kesimde istikrarları değiştirdi.
Üçüncü yılını geride bırakan Rusya-Ukrayna savaşı, bilhassa her ülkenin kıymetli roller oynadığı güç alanında tesirlere yol açtı.
Kovid-19 salgınının akabinde toparlanmaya çalışan tedarik zincirlerindeki kırılganlıklar tekrar ön plana çıkarken, ülkelerin kritik kesimlerdeki bağımlılıkları gündeme geldi.
Savaştan evvel global petrol arzının yaklaşık yüzde 14’ünü, doğal gaz arzının ise yüzde 9’unu sağlayan Rusya‘nın güç ihracat yolları, savaşın akabinde yaşanan yaptırım şoklarıyla derinden sarsıldı.
Ukrayna savaşı öncesinde Avrupa Birliği’nin (AB) en büyük doğal gaz tedarikçisi pozisyonunda bulunan Rusya, yaklaşık 50 yıl süren boru sınırı yatırımlarıyla 2022’ye kadar AB’deki pazar hissesini yüzde 40’a kadar çıkarmıştı.
Savaş kaynaklı yaptırımlar nedeniyle müşterilerini ABD, Katar üzere sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedarikçilerine ve üretimini artıran Norveç’e kaptıran Rusya, geçen yıl AB’ye yaklaşık 15 milyar metreküp doğal gaz sevk ederken, kelam konusu hacim 2021’de 201,7 milyar metreküp düzeyindeydi.
Rus gazını Avrupa’ya taşıyan ana boru çizgileri Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa savaşın akabinde atıl duruma düşerken, Ukrayna üzerinden sevkiyat da 1 Ocak prestijiyle durmuştu.
Rusya‘nın halihazırda Avrupa’ya boru çizgisiyle doğal gaz sevkiyatında tek güzergahı olarak Türk Akım ön plana çıkıyor.
Savaş öncesinde yıllık yaklaşık 17 milyon ton LNG gönderen ABD, savaşın akabinde kıtaya 2023’te 50 milyon ton LNG tedarik etti.
Rusya, Avrupa’da yaşadığı pazar kaybını telafi etmek için sevkiyatını başta Çin olmak üzere Asya ülkelerine yönlendirmek için adımlar atıyor.
Sibirya’nın Gücü boru çizgisiyle Çin’e sevkiyatını sürdüren Rus güç şirketi Gazprom, ek tedarik için Sibirya’nın Gücü 2 isimli projeyi Çin ile hayata geçirmeyi planlıyor.
Tarımda arz telaşları yaşandı
Savaş öncesinde Rusya ve Ukrayna, global buğday arzının yaklaşık yüzde 30’unu, arpa arzının yüzde 32’sini ve ayçiçeği yağının yüzde 50’sini karşılarken, iki ülke ortasında başlayan çatışmalar tarımdaki istikrarları de değiştirdi.
Ukrayna’nın Karadeniz üzerinden tahıl eserleri sevkiyatı savaşla birlikte durma noktasına gelirken, Türkiye ve Birleşmiş Milletler arabuluculuğunda hayata geçirilen Karadeniz Tahıl Teşebbüsü sayesinde deniz yolu ihracatı tekrar başladı.
Karadeniz Tahıl Teşebbüsü, Rusya ve Ukrayna ortasındaki uzlaşmazlıklar nedeniyle Temmuz 2023’te askıya alınırken, Türkiye global besin güvenliğine değerli katkı sağlayan teşebbüsün tekrar hayata geçirilmesi için diplomatik gayretlerini devam ettiriyor.
Savaş nedeniyle bilhassa Mısır, Lübnan ve Somali üzere tahıl ithalatını yüklü olarak Rusya ve Ukrayna’dan gerçekleştiren Afrika ülkelerinde besin fiyatlarında artış yaşandı.
Dünyanın en büyük gübre ihracatçılarından Rusya’ya yönelik kapsamlı yaptırımlar da bu eserin global pazarlara erişiminde problemlerin devam etmesine neden oluyor.
Rusya, tarımda kaybettiği Batılı pazarları ise Afrika ülkeleriyle telafi etmek için adımlar atarken, Rusya Tarım Bakanlığı verilerine göre, ülkenin Afrika’ya tarım eserleri ihracatı 2024’te evvelki yıla kıyasla yüzde 19 artış kaydetti.
Hava nakliyatı ve lojistik de etkilendi
Savaşın derinden etkilediği global dallar ortasında havacılık ve lojistik de yer alıyor.
Ukrayna, savaşın başladığı gün hava alanını sivil uçuşlara kapatırken, AB, 28 Şubat 2022’de hava alanını Rus uçaklarına kapattı.
Rusya da birebir gün hava alanını AB dahil 36 ülkeye yasaklarken, kelam konusu karşılıklı kısıtlamalar hala devam ediyor.
Yapılan çeşitli araştırmalarda, tüm milletlerarası uçuşların yaklaşık yüzde 5 ila 10’unun, hava alanlarına yönelik kısıtlamalar nedeniyle güzergahlarını değiştirmek yahut uzatmak zorunda kaldığı iddia ediliyor.
Uçuşlarda yaşanan aksamalar nedeniyle Avrupa’ya Rus turistlerin seyahatleri etkilenirken, Avrupalı hava yolu şirketleri de Asya’ya uçuşlarda Rus hava alanını kullanmadıkları için Çinli şirketlere karşı haksız rekabete maruz kaldıklarını lisana getiriyor.
Lojistikte ise AB ve ABD’nin Rus tankerlerine yönelik kapsamlı yaptırımları ön plana çıkarken, Rusya’nın kelam konusu yaptırımlardan kaçınmak için artık “gölge filo” ismi verilen çok sayıda güzergahları gizlenebilen tankerler kullandığı öne sürülüyor.
