Trump’ın hamlelerini anlamak: İçgüdüsel diplomasi

Amerikalı akademisyen Adam McConnel, ABD Başkanı Donald Trump’ın dış bağlantılarında dengeli bir doktrin izleyip izlemediği tartışmalarını AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Guildenstern: “İşte! Nasıl oldu?”

Rosencrantz: “Zekice!”

G: “Doğal olarak mı?”

R: “İçgüdüsel.”[1]

Artık, şahsen kendisinin de söylediği gibi, ABD Başkanı Donald Trump’ın karar alma süreçlerini neyin yönlendirdiğini kesin olarak biliyoruz: içgüdü [2]. Trump’ın verdiği kararların gerisinde ne uzun soluklu bir plan ne de sağlam bir strateji olmadığı uzun vakittir herkesin malumuydu lakin yeniden de hem yandaşları hem de muhalifleri, onun tutarsız, çelişkili hatta mantığa karşıt kararlarına çeşitli açıklamalar getirmeye çalıştılar. Umarım Trump’ın bu itirafı, gerçekleri kavramamıza yardımcı olur ve dikkatimizi temel probleme, yani onun gösterişli lakin yüzeysel kararsızlıklarının yarattığı kaosla nasıl başa çıkacağımıza odaklanmamıza vesile olur.

Trump diplomasisinin ana temaları

Trump’ın ender görülen dengeli diplomatik yaklaşımlarından biri, birinci devrinde de göze çarpan Çin’e yönelik ikili hali: sık sık Pekin’i sert sözlerle tehdit ederken, vakit zaman da övgü dolu sözler kullanıyor [3]. Bu agresif anti-Çin söylemi ile Moskova’yla kurduğu görece dostça münasebetler ortasındaki tezat, “ters Nixon” ismiyle anılan taktiksel bir manevrayı işaret ediyor—1970’lerin başında Nixon’ın Çin’i Soğuk Savaş’ta SSCB’den uzaklaştırıp ABD’ye yaklaştırma stratejisinin tam karşıtı bir yaklaşım.

Ancak Nixon ile Ulusal Güvenlik Danışmanı Henry Kissinger’ın uzun vadeli, net bir stratejisi vardı ve bu stratejinin başarısı için taktikler geliştirmişlerdi. Trump ise ne emsal bir strateji ne de besbelli bir vizyon ile hareket ediyor, sözleri ve aksiyonları, bu türlü bir strateji izleyen bir önderden beklenenlerle örtüşmüyor. Birebir halde, kimileri Trump’ın da Nixon’a atfedilen “deli adam teorisi”ni kullandığını ileri sürdü. Ne var ki Nixon bu yolu sadece birkaç özel durumda uyguladı, Trump’ın genel tavrı ise bilhassa birinci periyodunda, tutarsız ve öngörülemez.

Sonuçta, bir siyasetçinin öngörülemez davranışını stratejik bir taktik olarak yorumlamaya çalışmak komplo teorisi olacaktır çünkü geriye dönük bakıldığında ortaya çıkan her tutarsız yahut mantık dışı karar, “deli adam teorisi” savıyla kasıtlıymış üzere gösterilebilir.

Trump bilinen bir profil

Trump’ın davranışlarını kıymetlendirmek için gereğince vaktimiz oldu. Dört yıldan fazla bir müddet başkanlık yapmasının yanı sıra, Trump, 2017’de misyona başlamadan evvelki 30 yıl boyunca New York sosyetesinde ve televizyon kişiliği olarak kamuoyunda tanınmıştı ve şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki Occam’ın Usturası [4], Trump’ın siyaset tercihlerini anlamlandırabilmek için en düzgün araç. Şayet Trump memleketler arası alakalar yaklaşımını yönlendirmek için bir doktrin geliştirmiş olsaydı, bunun ne olduğunu bilirdik. Örneğin, Trump 1980’lerden beri tarifeler konusunda takıntılı [5], bu yüzden başkanlık devirlerinde tarife konusunun daima gündemde olması şaşırtan değil.

Ne var ki Trump’ın tercihleri ortasında, davranış ve karar alma süreçlerinde tutarlılığı zarurî kılan bir dış siyaset doktrini yok. Bunun yerine, büyük ölçüde, kendi çıkarına yönelik dürtülerle hareket ediyor [6]. Bu yüzden dış münasebetler, onun için öbür tüm etkenlerden çok daha fazla şahsî çıkar hesabına nazaran şekillenmiş bir ögeye dönüşüyor. ABD çıkarları da sırf Trump’ın seçmen kitlesini etkilediği surece tesirli. Çin aksisi ve İsrail yanlısı tavırları, bu bahislerin kendisine istek ettiği kamuoyu takviyesini kazandıracağı kanısıyla dış siyasetine istikamet veriyor. Memleketler arası münasebetler bağlamında kararlarına destek olacak neredeyse hiçbir etik ya da ideolojik temeli bulunmuyor.

-Trump’ın favori kelamı: tarifeler [7]

Tarifeler bu bakımdan somut bir örnek. Endüstrileşme sürecindeki ülkeler, yerli endüstrilerini kâfi rekabet gücüne erişene kadar korumak için, gelişmiş ülkeler ise birden fazla vakit siyasi münasebetlerle aşikâr dalları yahut eserleri korumak maksadıyla tarifelere (gümrük vergilerine) başvurur.

Trump tarifeleri bir tehdit ögesi ve pazarlık aracı olarak kullanıyor; bu yüzden her yabancı ülke ve ithal eser potansiyel bir amaç. Kendi hesabına nazaran süratlice hangi odunu koparabileceğini ve bunun anında ne sonuçlar doğuracağını belirliyor. Daha evvel de tarifelerle ülkeleri tehdit etmiş, uygulamaya koymuş; fakat karşı taraf taviz verince saatler içinde bu tarifeleri gevşetmiş yahut büsbütün geri çekmişti.

Geçtiğimiz haftalarda, Trump’ın o tarihte şimdi yeni yürürlüğe koymuş oldukları global tarifeleri ani bir kararla geri çekmesiyle sonuçlanan son olay, Wall Street’in panik satışlarıyla tetiklendi. Bu sefer tarifelerde ölçüyü kaçırmış olabilirler, çünkü tahvil piyasaları uzun vadeli çalkantının süreceğine işaret etmeye devam ediyor [8]. Öte yandan Çin’in yaptığı üzere, AB’nin de hazırlık içinde olduğu üzere, daha güçlü aktörler de ABD mallarına kendi tarifeleriyle misillemede bulundu.

-Neden?

Asıl soru şu ki, Trump neden tarifeleri bir kılıç üzere sallayıp, tıpkı Büyük İskender’in Kordiyen Düğümü kılıçla kesmesi üzere global ekonomiyi paramparça etme gereksinimi hissediyor? Üstte da bahsedildiği üzere, Trump 1980’lerden beri tarifeleri bir siyaset aracı olarak savunuyor ve başka ülkelerin ABD’yi “kazıkladıklarından” dem vuruyor.

Oysa ABD, II. Dünya Savaşı’ndan bu yana kurulan global hür ticaret rejimlerinden son derece yarar sağladı. Birden fazla Amerikalı, insanlık tarihinin en yüksek refah seviyesine erişti ve bunun sebebinin bir kısmı, dünyanın dört bir yanındaki servetin ABD’ye akmasıydı. Yetkililer, yurt dışında artan refahın daha müreffeh, barışçıl ve hasebiyle daha inançlı bir dünya yaratacağını biliyordu ve bu da ABD’nin lehineydi [9]. Yani ABD, global finans ve ticaret sistemini büsbütün fedakarlık ya da safiyane niyetlerle inşa etmedi.

Trump ise öteki ülkelerin hür ticaretten kar sağlamasının global sistemin işe yaradığını ve ABD’nin bundan yarar sağladığını hiç kavrayamadı. Trump’ın zihni sıfır toplamlı hesaplarla dolu, ona nazaran şayet diğer bir ülke kar ediyorsa, bu, tarif gereği ABD’nin kaybettiği ve o ikili münasebette haksızlığa uğradığı manasına geliyor. Tek bir detaya ziyadesiyle odaklandığı için bütünü göremiyor ve bu yüzden tarifeleri tahlil olarak benimsiyor.

Trump’ın dolambaçlı konuşma üslubu ve etrafındaki büyük düzenekleri anlamaya yönelik hüsran dolu eforları, Rosencrantz ile Guildenstern’i anımsatıyor. Shakespeare’in Hamlet’inin uğursuz soytarıları olan bu iki karakter, Tom Stoppard’ın trajikomik şaheserinde çağdaş insanın simgesi haline geliyor. Tıpkı onlar üzere Trump da içinde savrulduğu oyunu anlamak için sırf içgüdüsüne ve oburlarının kelamlarına güveniyor. Münasebetiyle dış siyaset kararları içgüdüsel; umarız önümüzdeki dört yılda etrafındakilerin makul kelamlarına daha çok kulak verir.

[1] Tom Stoppard, Rosencrantz and Guildenstern are Dead, Act I.

[2] https://www.nytimes.com/video/us/politics/100000010101380/trump-tariff-pause-china.html.

[3] https://www.msn.com/en-in/news/world/trump-says-xi-jinping-a-very-smart-man-claims-he-will-likely-make-sort-of-deal-to-ease-us-china-trade-war/ar-AA1CECZT

[4] Yani, birebir olguyu açıklamak için birden fazla açıklama değerlendiriliyorsa, en kolay ve en direkt olan tercih edilmelidir.

[5] https://www.youtube.com/watch’v=n7st2oG5AwU.

[6] https://www.nytimes.com/2025/04/09/opinion/trump-tariffs-rationale-power.html

[7] https://www.npr.org/2025/04/09/nx-s1-5355661/tariffs-history-meaning

[8] https://paulkrugman.substack.com/p/the-third-worlding-of-america

[9] https://www.nytimes.com/2025/04/05/opinion/ezra-klein-podcast-paul-krugman.html

Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.