Trump’ın Körfez turu, ABD’nin yeni Orta Doğu politikasının habercisi mi?
Mardin Artuklu Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Münasebetler Kısmı Lideri Doç. Dr. Necmettin Acar, ABD’nin Orta Doğu siyasetinde değişikliğe gitmesinin sebeplerini AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Son günlerde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve İsrail bağlarında önemli bir tansiyon yaşandığına işaret eden çeşitli gelişmeler öne çıktı. ABD Başkanı Donald Trump’ın Körfez tipine İsrail’i dahil etmemesi, ABD’nin Hamas ve Husiler ile direkt temas kurması, İran nükleer müzakerelerinde İsrail’in dışlanması, Suriye’ye yönelik yaptırımların kaldırılması ve Beyaz Saray’da İsrail yanlısı birtakım isimlerin misyondan alınması bu sürecin somut göstergeleri oldu. Tüm bu gelişmelere ilaveten ABD-Suudi Arabistan ortasında imzalanan muahedelerde Suudi Arabistan-İsrail ortasındaki resmi münasebetlere öncelik veren siyasetten uzaklaşıldığının görülmesi Washington-Tel Aviv çizgisinde klasik ahengin sarsıldığını gösteriyor. Bu gelişmeler, Trump idaresinin ABD ve İsrail çıkarlarının tıpkı olmadığını kelam ve hareketle açıkça ortaya koyması olarak yorumlanmalıdır.
Trump idaresinin İsrail ile yaşadığı kırılma, aslında Trump’ın dış siyaset öncelikleriyle örtüşen stratejik bir tercihin sonucu. Trump, önceliğini ABD iktisadına katkı sağlayacak ve Çin’in Orta Doğu’da yükselen tesirini dengeleyecek adımlara vermek istediğini gösteriyor. Bu doğrultuda İsrail’i dışarda bırakarak gerçekleştirdiği Körfez tipi, bölgedeki güç istikrarlarına dair yeni bir okumanın habercisi niteliğinde. Trump’ın Suudi Arabistan ziyaretindeki ihtişam eski ABD Başkanı Joe Biden’ın 2022’deki soğuk karşılanmasına hiç benzemiyordu. Bilakis bu karşılama birebir yıl Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’e gösterilen görkemli ilgiyi aşan bir biçimde gerçekleşti. Bu durum, ABD’nin Çin karşısında Orta Doğu’da diplomatik bir alan kazandığını gösteriyor.
-Orta Doğu’da ABD’nin gölgesinde yükselen güç: Çin faktörü
Son periyotta Orta Doğu’da ABD nüfuzunun gerilediğine işaret eden çok sayıda somut gösterge ortaya çıktı. Bölgeyle yürütülen ticaret ve yatırım hacminde yaşanan düşüş, kamuoyu araştırmalarında halkların ABD’ye yönelik olumsuz eğilimleri, bölge ülkelerinin alternatif ittifak arayışlarına yönelmesi ve ABD dışındaki aktörlerle imzalanan savunma ve silah mutabakatları Washington ile klâsik müttefikleri ortasındaki aralığın giderek açıldığını göstermesi açısından son derece kıymetli. Bu dinamikler, ABD’nin Orta Doğu’daki tesirinin zayıflamakta olduğuna ve bölge ülkelerinin güvenlik ve ekonomi alanında yeni istikrar arayışlarına girdiğine işaret ediyor.
Orta Doğu’da ABD nüfuzunun zayıflamasıyla eş vakitli olarak Çin’in artan tesiri, uzun müddettir Batı başşehirlerinde dertle izleniyordu. Çin, bugün bölgenin en büyük ticaret ve yatırım ortağı olmasının yanı sıra, güç kaynaklarının ana müşterisi pozisyonunda. Pekin ayrıyeten bölge ülkeleriyle savunma ve silah muahedeleri imzalayarak stratejik işbirliklerini derinleştiriyor. Fakat Çin’i farklı kılan asıl öge, bölgesel krizlere direkt ve askeri olarak müdahale etmek yerine, arabuluculuk ve diplomatik müzakere yoluyla tahlil üretme kapasitesine sahip olması. İran ile Suudi Arabistan ortasında Pekin’de varılan uzlaşma, bu yaklaşımın en somut örneği. Bu gelişme, Çin’in sadece ekonomik değil, diplomatik alanda da yükseldiğini gösterirken; ABD’nin askeri müdahalelere dayalı siyasetlerinin bölge halkları nezdinde meşruiyet kaybettiğini ortaya koyuyor. Bu noktada Çin yumuşak gücünü kullanarak bölgede tesirini artırıyor.
Çin’in Orta Doğu’daki nüfuzunu süratle genişletmesi, ABD’nin bölgenin varlıklı kaynaklarından ve stratejik ekonomik fırsatlarından giderek dışlanmasına yol açıyor. Bilhassa ekonomik büyüklüğü üç trilyon doları aşan Körfez bölgesinin yatırım potansiyelinin giderek Çin ve Asya merkezli aktörlere yönelmesi, ABD için önemli bir jeoekonomik kayıp manasına geliyor. Bu durum, “Amerika’yı tekrar büyük yapma” argümanını dış siyasetinin odağına yerleştiren Trump açısından kıymetli bir stratejik handikap oluşturur. Bölgesel zenginliklerin ve sermaye akışının Asya’ya kayması, ABD-Çin rekabetinin en ağır yaşandığı bu devirde Washington’un Orta Doğu’da mevzi kaybetmesine neden olabilir. Bu nedenle ABD’nin, Orta Doğu’da sadece askeri değil, ekonomik ve diplomatik düzlemde de Çin’i dengelemeye yönelik uzun vadeli ve bütüncül bir strateji geliştirmesi kaçınılmaz hale geliyor.
-İsrail siyasetinde rasyonel kırılma mı?
Trump’ın Orta Doğu’da Çin’in artan tesirini dengeleyebilmek gayesiyle kimi klasik dış siyaset önceliklerinden geri adım atması sadece taktiksel bir tercih değil, tıpkı vakitte stratejik bir mecburilik haline geldi. Bu zorunluluğun en bariz biçimde hissedildiği alanlardan biri, ABD’nin uzun müddettir “kayıtsız koşulsuz destek” biçiminde sürdürdüğü İsrail siyasetinde yaşanan dönüşüm. Trump, geçmişte İsrail’e verdiği güçlü takviyeyle tanınmasına karşın, ikinci periyot dış siyaset vizyonunda İsrail’i ABD’nin bölgesel stratejik amaçlarına hizmet etmeyen, hatta bu gayelerin önünde mani oluşturan bir aktör olarak değerlendirmeye başladı. Bu kıymetlendirme, bilhassa Körfez ülkeleriyle geliştirilecek ekonomik iştiraklerin önünü açmak, Çin’in bölgeyle kurduğu yatırım ve ticaret temelli alakaları dengelemek ve Washington’un diplomatik aktifliğini artırmak gayesi taşıyor.
Trump’ın Orta Doğu tipine İsrail’i dahil etmemesi, bu stratejik dönüşümün sembolik bir göstergesi. Trump’ın ziyaret sırasında verdiği bildiriler, artık İsrail merkezli güvenlik mimarisinden çok ekonomik işbirliklerine dayalı yeni bir bölgesel tertibe öncelik verildiğini açıkça ortaya koyuyor. Körfez ülkeleriyle yapılan güç, teknoloji ve altyapı muahedeleri İsrail’in hassasiyetlerini gözetmeden ilerliyor ve bu durum, ABD’nin bölgedeki klasik müttefiklerinden biri olan İsrail ile bağlantılarında bariz bir ara koyduğunu ortaya çıkarıyor.
Bu yaklaşımın gerisinde, Trump’ın dış siyaset kararlarında pragmatizmi ön planda tutması ve Çin karşısında kaybedilen jeoekonomik mevzileri geri kazanma isteği yer alıyor. Trump, Netanyahu liderliğindeki İsrail’i artık bölgesel ekonomik entegrasyon önünde bir mahzur, hatta Körfez’deki Arap sermayesiyle kurulacak yeni işbirliği modelleri açısından bir risk ögesi olarak algılamaya başladı. Çünkü, İsrail’in son periyotta artan saldırgan siyasetleri, bilhassa Gazze ve Batı Şeria’daki tavrı, Körfez kamuoyunda olumsuz reaksiyonlara yol açmasının yanı sıra birçok Arap önderlerin ABD ile açık işbirliği yapmasını da zorlaştırıyor.
Dolayısıyla, Trump”n İsrail siyasetindeki bu kırılma, sadece bir liderlik tercihi değil, tıpkı vakitte Orta Doğu’daki yeni güç istikrarlarıyla uyumlu ekonomik-rasyonel temelli bir dış siyaset adaptasyonu olarak da değerlendirilmelidir. Bu bağlamda İsrail’e verilen klasik dayanağın tekrar gözden geçirilmesi; ABD’nin Orta Doğu’daki tesir alanını sürdürmesi ve Çin’in yükselen nüfuzunu sınırlaması açısından kaçınılmaz hale geldiği söylenebilir. Bu, ABD dış siyasetinde ideolojik değil, çıkar temelli ve esnek bir çizginin öne çıktığını gösteriyor.
Trump’ın Orta Doğu’da Çin’in artan tesirini dengeleyebilmek ismine kimi klasik ABD dış siyaset önceliklerinden taviz vermesi, bir tercihten öte stratejik bir mecburilik haline gelmişti. Trump’ın Körfez çeşidi öncesinde ve ziyaret sırasında verdiği bildiriler, ABD’nin bölgedeki nüfuzunu Çin’e karşı koruyabileceği kazanımlar karşılığında İsrail’e yönelik “kayıtsız kuralsız destek” siyasetinden manalı ödünler verebileceğini gösteriyor. Trump, son derece pragmatik bir başkan olarak, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’yu artık ABD’nin bölgesel ekonomik çıkarlarına katkı sağlamayan ve işbirliği süreçlerini zorlaştıran bir aktör olarak değerlendirmeye başladı. Bu tavır, Trump’ın Orta Doğu siyasetinde ekonomik yarar ve büyük güç rekabeti ekseninde Körfez ülkeleri üzere yeni önceliklere yöneldiğinin açık bir göstergesidir.
[Doç. Dr. Necmettin Acar, Mardin Artuklu Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Alakalar Kısmı Lideridir.]
???????* Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.
