Türkiye-Irak ilişkileri ışık veriyor

AA Akademi Müdür Yardımcısı Dr. Bilgay Duman, Türkiye- Irak

***

Son yıllarda Irak‘ın iç ve dış siyasette gösterdiği istikamet değişimi sadece ülkenin iç istikrarı açısından değil, tıpkı vakitte bölgesel barış ve işbirliği ismine da umut verici bir tablo ortaya koyuyor. Irak uzun yıllar boyunca işgal, iç savaş, mezhep çatışmaları ve terörle gayret üzere çok katmanlı krizlerle boğuştu. Ülke 2021’de yapılan seçimlerin akabinde Muhammed Şiya es-Sudani başbakanlığında kurulan hükümetle birlikte bugün daha fazla kendi ayakları üzerinde durabilen, kararlarını dış baskılardan bağımsız olarak alabilen ve bölgesel alakalarda istikrar gözeten bir devlet profiline gerçek evriliyor. Bu dönüşümde, devletin kurumsal kapasitesini yine inşa etmeye dönük gayretler, güvenlik mimarisinin tekrar tasarlanması ve dış siyaset vizyonunun çeşitlendirilmesi belirleyici rol oynuyor.

Bu yeni periyodun en somut göstergelerinden biri ise Türkiye ile Irak ortasındaki alakaların kazandığı boyut. Artık iki ülke ortasındaki bağlantıyı klasik “komşuluk” kategorisiyle sınırlamak epey yetersiz kalıyor. Tarihî bağlar, toplumsal ve kültürel etkileşimler, ekonomik geçişkenlikler ve güvenlik riskleri bu alakayı çok daha geniş bir stratejik işbirliği yerine taşıyor. Türkiye ve Irak bağlantılarını anlamak için güvenlik işbirliği ve ekonomik entegrasyon üzere iki temel alana bilhassa dikkat etmek gerekiyor.

Özellikle son yıllarda artan karşılıklı diplomatik ziyaretler, ortak projeler ve güvenlik mutabakatları, iki ülke ortasında uzun vadeli bir iştirak inşasına işaret ediyor. Bu münasebetlerin devamını sağlamak için Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani, (8 Mayıs 2025) bugün tekrar Ankara’da olacak.

Güvenlikte yeni devir: Ortak meselelere ortak cevap

Irak, PKK teröründen önemli biçimde etkilenen bir ülke olarak, bu bahiste artık daha net bir konum alıyor. Çünkü, Türkiye’nin 2019’dan itibaren tehdidi yerinde bertaraf etme ve terörle bütüncül çaba konseptiyle yürüttüğü süreçle bir arada PKK’nın Türkiye içerisinde ve hudut bölgesinde hayat alanının neredeyse kalmaması, Irak’ı terör örgütünün ana hayat alanı haline getirdi. Bu noktada, Irak’ın da PKK’ya ait tehdit algılarının değiştiğini söylemek mümkün. Bilhassa son periyotta örgütün “yasaklı” ilan edilmesi, Türkiye ile eşgüdüm içinde yürütülen operasyonel süreçler ve istihbarat paylaşımının artması, güvenlik alanındaki işbirliğinin geldiği noktayı göstermesi açısından son derece çarpıcı. Bu çerçevede kurulan Türkiye-Irak Yüksek Seviyeli Güvenlik Sistemi, iki ülke ortasındaki güvenlik uyumunu kurumsal bir çerçeveye oturtarak kalıcı iş birliğinin önünü açıyor. Bu yapı sayesinde yalnızca kısa vadeli taktiksel tedbirler değil, uzun vadeli stratejik güvenlik mimarileri de geliştirilebilecek. Irak’ın bu düzeneğe faal iştiraki, PKK’nın sadece Türkiye’ye değil, Irak’ın egemenliğine ve istikrarına da direkt tehdit oluşturduğunu kabul ettiğini gösteriyor.

Diğer yandan, Türkiye’de terörle çaba kapsamında sürdürülen “Terörsüz Türkiye” vizyonu çerçevesindeki silah bırakma davetleri, Irak’ta da dikkatle izleniyor. Irak hükümeti bu süreci dışarıdan destekleyerek kendi topraklarının terör kümelerinin denetim alanı olmasına müsaade vermeyeceğini açıkça ortaya koyuyor. Bu yaklaşım, Irak’ın sadece güvenlik tüketen değil, güvenlik üreten bir aktöre dönüşme niyetinin de somut göstergesi.

Kalkınma Yolu: Ortak geleceğin haritası

Türkiye-Irak bağlantılarında yeni bir stratejik eksen kuran bir başka kıymetli başlık ise Kalkınma Yolu Projesi. Basra Körfezi’ni Türkiye üzerinden Avrupa’ya bağlamayı hedefleyen bu devasa proje, yalnızca bir ulaştırma sınırı değil; bölge ülkeleri ortasında ekonomik entegrasyonu güçlendirecek bir altyapı vizyonudur. Bu proje, Irak açısından iktisadının çeşitlenmesi, lojistik merkez haline gelmesi ve işsizliğin azaltılması üzere çok istikametli fırsatlar sunuyor. Türkiye açısından ise güney sınırındaki ticari kapasitenin artırılması, güç koridorlarının çeşitlendirilmesi ve jeoekonomik yükünün artması manasına geliyor.

Kalkınma Yolu’nun dikkat cazibeli taraflarından biri de global güçlerin projeye artan ilgisi. Çin’in Jenerasyon ve Yol teşebbüsüyle, Avrupa Birliği’nin (AB) doğuya açılım stratejisiyle ve Körfez ülkelerinin yatırım ajandalarıyla direkt temas eden bu proje, artık yalnızca Ankara ile Bağdat ortasında değil tıpkı vakitte bölge genelinde çok taraflı diplomatik ve ekonomik işbirliğinin bir laboratuvarı haline geliyor. Fakat bu vizyonun hayata geçebilmesi için önemli bir kurumsallaşmaya gereksinimi var. Gümrük geçişleri, hudut güvenliği, altyapı yatırımları, finansman ve yasal düzenlemeler üzere mevzularda iki ülkenin ortak komiteler kurarak süreci birlikte yürüteceği görülüyor.

Kurumsallaşma: Alakaların dayanıklılığının teminatı

Türkiye-Irak alakaları, geçmişte dönemsel olarak iniş çıkışlar yaşamış bir bağlantılar ağıydı. Lakin bugün gelinen noktada bu ilgilerin kurumsal bir kimliğe büründürülmesi, gelecekteki krizleri daha kolay yönetebilmenin ve bağları siyasi değişimlerden bağımsız sürdürebilmenin en sağlam yolu üzere gözüküyor. Güvenlikte Yüksek Seviyeli Düzenek, iktisatta ortak yatırım kurulları, eğitim, kültür ve su idaresi üzere alanlarda teknik komiteler bu yapının temel taşlarını oluşturabilir. Bu yaklaşım, yalnızca teknik bir mecburilik değil; tıpkı vakitte bölgenin geleceğine dair ortak bir vizyonun da kurumsal tabiridir.

Orta Doğu yeni bir jeopolitik dönüşüm sürecinden geçiyor. Suriye’deki yine yapılanma, İsrail’in Gazze’deki saldırganlığı, Yemen’deki çözülmemiş kriz, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) bölgeden çekilme eğilimleri ve İran ile yürütülen nükleer müzakereler, bölgeyi hem belirsizliklerle hem de fırsatlarla baş başa bırakıyor. Bu tablo içinde Irak, geçmişin pasif ve kırılgan aktörü olmak yerine, istikrar kurucu ve işbirliği üreten bir ülke olma yolunda ilerliyor. Türkiye ise hem ekonomik kapasitesi hem de bölgesel tesir gücüyle Irak’ın bu dönüşümünde en değerli ortaklardan biri olarak öne çıkıyor.

Türkiye ile Irak ortasındaki münasebetler bugün artık yalnızca geçmişe dayanmıyor; birebir vakitte geleceği inşa eden bir stratejik paydaşlık modeline dönüşüyor. Güvenlikten kalkınmaya, su kaynaklarından güce kadar geniş bir alana yayılan bu işbirliği, yalnızca iki ülkenin değil, bölgenin tamamının faydasına olacak bir istikrar çerçevesi sunuyor. Bu sürecin kalıcı ve sürdürülebilir hale gelmesi ise bağların şahsî temaslar ya da dönemsel krizlerin ötesine geçip kurumsal bir kimlik kazanmasına bağlı.

Eğer bu doğrultuda kararlılık sürdürülürse, Türkiye-Irak alakaları yalnızca bölgesel barışı güçlendirmekle kalmayacak, tıpkı vakitte yeni bir Orta Doğu tertibinin inşasında örnek bir model olarak öne çıkacaktır.

[Dr. Bilgay Duman, AA Akademi Müdür Yardımcısıdır.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.