UCM Savcısı Khan’a yönelik cinsel saldırı suçlamasının yankıları sürüyor: Siyasi komplo mu yoksa meşruiyet sorunu mu?

Uluslararası Ceza Mahkemesi Başsavcısı Karim Khan, kurum içinde ortaya çıkan cinsel taarruz suçlamaları ve birebir devirde İsrail Başbakanı Netanyahu hakkında aldığı tarihi tutuklama kararı nedeniyle büyük bir tartışmanın odağında yer almaya devam ediyor.

Malezyalı bir bayan avukatın BM yetkililerine verdiği sözde Khan‘ın kelam konusu bu bayanı misyon esnasında sistematik olarak cinsel ilgiye zorladığını lisana getirmişti. Malezyalı bayan sözünde ek olarak Khan’ın cinsel tacizlerinin New York’taki bir otel odasında başladığını ve daha sonra Kolombiya, Kongo, Çad ve Paris’te devam ettiğini öne sürmüştü. Bayan, Khan’ın Lahey’de eşi ve çocuğuyla yaşadığı konutta de kendisine tekraren zorla münasebet dayattığını sav etmişti. Tez sahibi bayan, Khan’ın gücünü ve tesirini kullanarak kendisini hem fizikî hem de ruhsal bir kapana hapsettiğini; kanserden ölmek üzere olan annesinin tıbbi faturalarını ödeyemeyeceğinden telaş ettiği için işinden ayrılamadığını öne sürmüştü.

Söz konusu tezlere karşısında Khan ise avukatları aracılığıyla tüm argümanları reddetmişt ve bu iddiların mesleğini ve soruşturmaları gaye alan iftira kampanyalarının modülü olduğunu vurgulamıştı.

Bu argümanların UCM içinde kulaktan kulağa yayılmaya başladığı Aralık 2023’ün çabucak akabinde, Khan, İsrail Başbakanı Netanyahu ve dönemin İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında savaş hataları ve insanlığa karşı hatalar nedeniyle tutuklama buyruğu çıkarmıştı. Bu karar, UCM tarihinde birinci kere ‘Batı bloğuna bağlı‘, demokratik yollarla seçilmiş bir önder hakkında alınan bir karar olarak tarihe geçmişti. Karar, İsrail ve ABD dahil birçok Batılı ülkenin reaksiyonunu çekmiş, dönemin ABD Başkanı Joe Biden yönetimi kararı sert bir lisanla kınanmıştı. Filistin yanlısı ülkeler ve kimi gelişmekte olan UCM üyeleri ise Khan’ı desteklemişti.

Ancak kararın zamanlaması, Khan’ın cinsel akın savlarının gölgesinde bir güç gösterisi olarak yorumlandı. UCM ve BM yetkililerine nazaran, bu karar Khan’a yönelik artan tenkitleri bir nebze de olsa bastırırken, kendisine takviye veren ülkelerden de güçlü bir müdafaa sağladı. Birebir vakitte savları kamuoyuna açıklamayı planlayan bayan avukat ve destekçileri üzerindeki baskıyı artırdı.

Khan’ın Netanyahu ve Gallant dışında Hamas’ın üç lideri hakkında da tutuklama buyruğu çıkardığı açıklanmış fakat bu başkanlardan üçü daha sonra öldürülmüştü.

BM’nin İç Nezaret Hizmetleri Ofisi, Khan’a yönelik cinsel atak argümanlarını ve mümkün misilleme teşebbüslerini çok taraflı biçimde soruşturuyor. Khan’ın, hakkında yürütülen soruşturmanın şeffaflığı açısından dış soruşturmayı kendisinin talep ettiği de avukatları tarafından tabir edildi. Soruşturma sonucunda Khan’ın misyondan alınması için UCM’nin 125 üye ülkesinin çoğunluk oyu gerekecek. Sürecin önümüzdeki aylarda hızlanması bekleniyor.

Mahkeme yetkilileri ise Khan’ın Netanyahu’ya yönelik tutuklama kararını, kendisine yönelik suçlamaların Filistin soruşturmasına ziyan vereceği gerekçesiyle öne çıkardığını, argümanların kamuoyuna yansımasının soruşturmayı sekteye uğratacağını ileri sürdüğünü lisana getirmişti. The Wall Street Journal’da yer alan bir yazıda Khan’ın, kendisini suçlayan bayana ve UCM çalışanlarına, Filistinlilerin adalet arayışını düşünmeleri gerektiğini söyleyerek argümanlarını geri çekmeleri için baskı yaptığının da BM müfettişlerine iletilen bilgiler ortasında yer aldığını öne sürdü.

Öte yandan UCM’nin karşı karşıya kaldığı başka bir sorun ise otoritesi ve bağımsızlığı da bu süreçte önemli biçimde sorgulanması hususu oldu. ABD, Rusya, Çin ve Hindistan gibi büyük güçlerin mahkemeye üye olmaması hususu mahkemenin zayıf memleketler arası pozisyonu olduğuna ait argümanları da güçlendirmişti. O denli ki Donald Trump yönetimi, Khan’a yönelik yaptırımlar uygulamıştı.

Khan ise tüm bu gelişmelerin UCM’nin Filistin soruşturmasını ve kurumsal prestijini baltalamayı amaçlayan daha büyük bir komplo olduğunu lisana getiriyor.

BM’nin ve UCM’nin mevzuya dair resmi yorum yapmaktan kaçındığı kelam konusu bu krizin, gelecek aylarda daha da derinleşebileceği tez ediliyor. BM İç Nezaret Hizmetleri Ofisi‘nin gelecek aylarda UCM idare heyetine bir rapor sunması beklenirken Khan‘ın misyondan alınması için mahkemeye üye olan 125 ülkenin çoğunluğunun oyu gerekiyor. Tüm bu sebeplerden Khan’ın konumunun ve UCM’nin tarafsızlığınun, milletlerarası adalet sistemi açısından kritik bir imtihana dönüşmüş durumda olduğunu tabir ediliyor.

UCM yetkilileri, Khan‘ın evvelki hafta Perşembe ve Cuma günleri BM müfettişleri tarafından sorgulandığını zikretmişti. The Wall Street Journal’ın sorularını yanıtlayan Khan‘ın avukatlarına nazaran UCM yargıçlarının İsrail’in yakalama buyruğunu onaylamasının, kanıtların mahkeme kurallarının gerektirdiği ‘titiz yasal eşiği karşıladığının‘ altını çizdiğini lisana getirmişti. Avukatları ayrıyeten Khan‘ın ABD Dışişleri Bakanlığı yetkililerini Mart 2024’te, şimdi hakkında cinsel istismar argümanları ortaya atılmadan evvel, yakalama buyrukları için müracaatta bulunma niyetinde olduğu konusunda bilgilendirdiğini söylemişti. Avukatlar, UCM’nin bir iç soruşturmayı kapatmasının akabinde Khan‘ın tezlere ait dış soruşturmayı kendisinin talep ettiğini de kelamlarına eklemişti.

Öte yandan Khan, avukatları aracılığıyla, ‘tutuklama buyruklarının çıkarılmasındaki rolünün bir sonucu olarak, medya aracılığıyla kendisini itibarsızlaştırma ve ferdî prestijini yok etme girişimlerinden’ de haberdar olduğunu söylemişti.

Söz konusu soruna ait UCM yorum yapmayı reddederken BM ise yorum talebine karşılık vermedi. Bunlara ek olarak Netanyahu ve çeşitli İsrailli yetkilier de yorum taleplerine cevap vermemişti.

‘İnsanlar Filistin’den kaçtığımı düşünecek’

Son 18 ayda yaşanan gelişmelerin Milletlerarası Ceza Mahkemesi’ni büyük bir krize sürüklediği buna ek olarak mahkemenin savaş kabahatleri, soykırım, insanlığa karşı cürümler ve atak kabahatleri üzere en önemli milletlerarası hukuk ihlallerini soruşturma ve yargılama misyonunu da tehdit eder hale getirdiği argüman ediliyor.

İsrail’e ait tutuklama buyruklarından evvel UCM’nin en yüksek profilli davası, Rusya’nın Ukrayna’da yürüttüğü Özel Askeri Operasyon’a ait soruşturmaydı. Kelam konusu durum, mahkemeyi Rusya üzere bir üstün güçle direkt karşı karşıya getirirken, aynı zamanda ABD Başkanı Joe Biden yönetimiyle güçlü bağlar kurmasına katkı sağlamıştı. O denli ki ABD’li Cumhuriyetçi çevreler dahi Ukrayna probleminde UCM’ye takviye vermişti.

Öte yandan İsrail’e yönelik soruşturma, UCM’nin Washington ile geliştirdiği bu yakın alakayı tehdit etmeye başlamıştı. Khan’ın Ofisi verilen yakalama buyruklarını değerlendirirken, Khan da İsrail ve Gazze’ye yapmayı planladığı ve yüksek riskli olarak görülen bir ziyarete hazırlanıyordu. Khan, bu ziyareti planlamakla yakın danışmanı Amerikalı avukat Thomas Lynch’i görevlendirmişti. Bu süreçte Khan‘ın Netanyahu’ya yakınlığıyla bilinen, Harvard Hukuk Fakültesi Profesörü Alan Dershowitz aracılığıyla Netanyahu ile bilinmeyen bir görüşme planladığını lisana getirilmişti.

Aralarında ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ve Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan gibi üst seviye ABD’li yetkililer, Khan’ın ziyaretinin, onu yakalama buyruklarının gereksiz olduğuna ikna etmek için bir fırsat olacağını düşünerek İsrail’e Khan’a müsaade vermesi için baskı yapmıştı. The Wall Street Journal tarafından tetkil edilen 3 Mayıs 2024 tarihinde UCM tutanaklarına nazaran Khan, Blinken’a ziyaretin alandaki durumu anlamak açısından değerli olduğunu, karar vermeden evvel grubunun topladığı bilgileri tahlil etmeye gereksinim duyduğunu söylemişti.

Blinken ise İsrail’in kendi içinde bağımsız bir yargı sistemine sahip olduğunu, savaş cürümleri üzere tezleri mahkemenin müdahalesi olmaksızın soruşturabileceğini savunmuştu. Khan ise İsrail’in adalet sisteminde bilhassa Gazze’ye yönelik insani yardım engellemeleri üzere mevzularda boşluklar olduğunu belirtmişti.

Bu görüşmenin yapıldığı sırada, Khan cinsel hücum tezlerinden yeni haberdar olmuştu. 29 Nisan’da Khan’a suçlamada bulunan bayan, Lynch ve bir diğer meslektaşına, Khan’ın aylardır kendisine cinsel tacizde bulunduğunu ve artık dayanamayacağını anlatmıştı. 2 Mayıs’ta Lynch ve yardımcıları, Khan ile yüzleşmiş ve kelam konusu bu tezleri UCM’nin insan kaynakları ofisine bildireceklerini belirtmişti. Khan‘ın ise bu görüşmede istifa etmek zorunda kalacağını belirttiği öne sürülmüş, “O vakit beşerler Filistin’den kaçtığımı düşünecek” cümlesini kaydettiğini sav edilmişti.

Khan’ın Ofisi sonraki gün yaptığı açıklamada argümanlardan bahsetmemiş lakin işçinin sindirilmesine yahut uygunsuz bir biçimde etkilenmesine yönelik tüm teşebbüslerin sona ermesi gerektiğini belirtmişti. UCM yetkililerine nazaran bu açıklamanın, Khan’ın tezleri mahkemeyi baltalamaya yönelik bir komplo olarak sunduğu savunusunun bir kesimi olduğu argüman edilmişti.

5 Mayıs’ta UCM’nin iç soruşturma ünitesi, bayanı argümanlarıyla ilgili görüşmeye çağırmış lakin bayan işbirliği yapmayı reddetmişti. Argümanların odağındaki bayanın, birebir vakitte Netanyahu ve Hamas başkanlarına yönelik tutuklama kararlarını güçlü formda desteklediği ve Müslüman olduğu öne sürülen bayanın, Khan’ı şikayet etmesinin soruşturmaları baltalayabileceği telaşını lisana getirdiği öne sürülmüştü.

19 Mayıs’ta Khan, uzun müddettir planladığı İsrail ve Gazze ziyaretini iptal ettiğini yardımcılarına bildirmişti. Buna karşılık 20 Mayıs’ta ise yakalama buyruğu müracaatlarını açıklanmıştı. Mevcut ve eski UCM yetkilileri ise bu atılımın alışılmadık olduğunu ve yakalama buyruklarının onaylanıp onaylanmayacağına karar verecek yargıçlar üzerinde kamuoyu baskısı oluşturmaktan kaçınmak isteyen üst seviye savcıların tavsiyelerine karşıt olduğunu lisana getirmişlerdi.

Khan’ın avukatları ise bahse ait Gazze’ye erişim için İsrail’den resmi bir müsaade alınmadığını, yakalama buyruğu müracaatlarının açıklanmasının ise cinsel taarruz savlarından bağımsız bir süreç olduğunu savunmuşlardı. Ek olarak avukatlara, müracaat sırasında UCM iç soruşturması zati kapatıldığını ve kararın, mahkemenin çoğunluğu tarafından desteklendiğini lisana getirmişti.

‘Netanyahu ve Gallant aleyhindeki davanın güçlü’

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Başsavcısı Karim Khan’ın İsrail Başbakanı Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında çıkardığı tutuklama buyrukları, memleketler arası hukuk ve diplomasi etraflarında büyük yankı uyandırmıştı. Mahkemenin bu adımı, UCM’nin yetki ve meşruiyetine dair tartışmaları da beraberinde getirmişti.

Khan’ın kararları, ABD ve İsrail’de yetkililer ile UCM içindeki birtakım yetkililer tarafından sürpriz ve tasayla karşılanmıştı. Lider Joe Biden, Netanyahu’ya yönelik tutuklama buyruğuna sert reaksiyon gösterirken, bir evvelki Lider Donald Trump, Khan’ı ve UCM’yi Netanyahu hakkında yürütülen soruşturma nedeniyle yaptırımlarla amaç almıştı. Trump, UCM işçisinin mal varlıklarına el konulması ve ABD’ye girişlerinin yasaklanabileceğini belirtmişti.

O devir Netanyahu ve Gallant’a yönelik tutuklama buyrukları, UCM’nin otoritesi konusundaki kuşkuları de artırmıştı. UCM’nin suçluları gözaltına almak için kendi icra gücü bulunmazken, uygulama ise büsbütün üye devletlerin işbirliğine bağlı. Fransa ve Almanya üzere mahkemenin en güçlü destekçileri bile Netanyahu hakkında çıkarılan buyrukları uygulamayacaklarını açıklamıştı. Netanyahu, Macaristan ziyareti sırasında da rastgele bir engelleme ile karşılaşmamış buna ek olarak Macaristan UCM’den çekilme kararı almıştı.

Netanyahu hakkında çıkarılan yakalama buyruğunun, İsrail’in Washington’daki tesiri, Avrupa’daki destekçileri ve Netanyahu’nun tutuklanma ihtimalinin düşüklüğü göz önüne alındığında, UCM içinde ve dışında Khan’ın mahkemeyi riske atıp atmadığı konusunda ağır tartışmalara neden olduğu belirtilmişti.

Eski ABD savaş cürümleri büyükelçisi Stephen Rapp, savcının birebir vakitte bir diplomat olduğunu ve Khan’ın farklı bir yaklaşımı tercih etmesi gerektiğini söylemişti. Lakin Khan, avukatları aracılığıyla bu tenkitleri reddederek yakalama buyruklarının sağlam ispatlara dayandığını ve mahkemenin tarafsızlık unsuruna uygun olduğunu vurgulamıştı.

Öte yandan kimi hukuk uzmanları da bilhassa Gallant’ın 7 Ekim’den sonraki günlerde yaptığı ve Gazze’ye tam bir kuşatma uygulanacağını, elektrik, yiyecek ve yakıt sağlanmayacağını belirttiği açıklamanın davalarda güçlü bir delil teşkil ettiğini söz etmişti. UCM’nin başsavcılarından Luis Moreno Ocampo da Gallant’ın kelamlarının net olduğunu ve yasaklanan şeyin bu cins uygulamalar olduğunu söylemişti. Öte yandan Netanyahu da 18 Ekim’de Biden ile yaptığı görüşmenin akabinde Gazze’ye insani yardım yapılmasına müsaade verilmeyeceğini kaydetmişti.

Söz konusu tüm bu sözlerin, savcıların elindeki kanıtlar ortasında olduğu, İsrail’in insani yardımı bilerek ve kasıtlı olarak yavaşlattığı, bunun askeri harekâtın bir tesiri değil, savaşın bir modülü olduğu argümanını güçlendirdiği bildirilmişti. İsrail tarafı ise Gazze’ye yardımı kolaylaştırdığını lakin çatışmanın sevkiyatları etkilediğini ve Hamas’ın yardımları engellediğini sav etmişti. Lakin Gallant ise bu hususta yorum yapmayı reddetmişti.

Khan’a yönelik cinsel atak argümanlarına ait UCM’nin iç soruşturmasına bayanın katılmayı reddetmesinin akabinde bahis bir mühlet gündemden düşmüştü. Lakin Ekim 2024’te anonim bir toplumsal medya hesabı savları yine gündeme taşıdı. Bunu haber kuruluşlarının haberleri takip etmiş ve UCM yönetim kurulu, savların bağımsız bir formda soruşturulacağını açıklamıştı.

Bazı diplomatlar ve UCM yetkilileri, Khan’ın ve mahkemenin dış tehditlerle karşı karşıya olduğu değerlendirmesini desteklerken, kurum içindeki rahatsızlık arttığı belirtildi. Buna karşılık üst seviye savcılar ve çalışanın Khan’dan soruşturma mühleti boyunca müsaadeye ayrılmasını istediği lakin Khan‘ın bu çağrıyı reddettiği belirtilmişti.

Şubat ayında, Milletlerarası Ceza Mahkemesi Roma Statüsü Taraf Devletler Meclisi Başkanı Paivi Kaukoranta başkanlığında yapılan bir konferans görüşmesinde, Khan’a yönelik argümanlar tekrar gündeme gelmişti. Khan’ı suçlayan kişi ve öteki işçi, Khan’ın müsaadeye ayrılmayı reddetmesini kınamış ve ek olarak görüşmeye katılan bir UCM yetkilisi, kurumun ahlaki meşruiyetinin her geçen gün daha da aşındığını öne sürmüştü.

Neler yaşanmıştı?

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Başsavcısı Karim Khan’a yönelik cinsel hücum savlarının detayları, hem kurum içinde hem de memleketler arası hukuk topluluğunda sarsıcı tesir yaratmaya devam ediyor. Khan’ın Pakistanlı göçmen bir ailenin çocuğu olarak Edinburgh’da doğduğu ve dindar bir Müslüman olduğu belirtilirken, memleketler arası hukuk mesleğinde Kamboçya, Sierra Leone üzere bölgelerde kuşkulu ve mağdurların temsilini üstlenmiş, İngiliz hukukunda üst kademelere yükselmişti. Khan, hem cazibesi hem de sert mizacıyla tanınıyordu.

Khan’a cinsel taarruz suçlamasında bulunan bayan, 2023’te Khan’ın takımına katılmadan evvel altı yıl boyunca UCM’de çalışmıştı. Bayanın BM müfettişlerine verdiği tabirde, Mart 2023’te Londra’da Khan’ın yakınlaşmaları başladığı ve Haziran 2023’te Kinşasa’da isteği dışında cinsel ilgiye zorladığı tez edilmişti.

Nisan 2024’te Venezüella ve Kolombiya’ya birlikte seyahat eden Khan ve bayan, Caracas’ta konakladıkları otelde Khan’ın gece saat 3’te odasını çaldığını, bayanın uyuyor numarası yaptığını tez etmişti. Sonraki gün ise Bogota’da Khan‘ın kendisi odasına çağırdığını ve cinsel akında bulunduğunu öne sürmüştü.