UEA: Bakırda 10 yıl içinde yüzde 30 arz açığı oluşabilir
Uluslararası Güç Ajansının yıllık Global Kritik Mineraller Görünümü 2025 raporu yayımlandı. Raporda, güç kesiminde kullanılan galyum, grafit, manganez, az toprak elementleri, silikon, molibden, kobalt, tellurium, antimon, germanyum, indiyum, lityum, titanyum, vanadyum, tantalyum, tungsten, bakır, nikel, krom ve zirkonyum olmak üzere 20 kritik minerale ait tahlil yer aldı.
Rapora nazaran, kritik minerallerde bilhassa sürece ve rafinaj süreçleri birkaç ülkede ağırlaşmış durumda.
Bakır, lityum, nikel, kobalt, grafit ve ender toprak elementlerinde üç büyük üreticinin ortalama pazar hissesi, 2020’deki yüzde 82 düzeyinden 2024’te yüzde 86’ye yükseldi. Bu büyüme nikelde Endonezya, başka tüm minerallerde ise Çin’den geldi.
Politika yapıcılar kritik mineral arzındaki kelam konusu ağırlaşmanın farkına varmış olsa da IEA’nın projelere yönelik ayrıntılı tahlilleri, kritik minerallerin tedarik zincirlerinde çeşitlendirmeye yönelik ilerlemenin yavaş olacağını gösteriyor.
Raporda tahlil edilen güçle ilgili 20 kritik mineralin 19’unda Çin, en büyük rafinaj kapasitesine sahip ülke pozisyonunda ve ortalama yüzde 70’lik pazar hissesine sahip. Bu minerallerin 15’inde fiyatlar, petrolden daha fazla oynaklık gösteriyor.
Bu minerallerden yalnızca nikelde, Endonezya’nın pazar hissesi yaklaşık yüzde 50 ile Çin’e nazaran daha yüksek düzeyde bulunuyor.
Güçle ilgili stratejik minerallerin yüzde 55’i ihracat denetimine tabi
Mevcut siyasetler ve yatırım eğilimleri dikkate alındığında, gelecek 10 yılda birinci üç tedarikçinin pazar hissesinin sonlu halde düşeceği ve pazardaki ağırlaşmanın fakat 2020’deki düzeyine döneceği öngörülüyor.
Kritik minerallere yönelik talep, son yıllarda pak güç dönüşümünün hızlanmasıyla giderek büyüyor. Lityum talebi 2024’te yıllık bazda yüzde 30 arttı. Çin, Endonezya ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti üzere ülkelerdeki büyük üretim artışları, bilhassa batarya fiyatlarının düşmesini sağladı.
Tedarikteki artışa karşın, gelecek 10 yıla yönelik arz-talep istikrarları birtakım riskler barındırıyor. Kritik minerallerde yatırım ivmesi zayıflarken, bu alandaki harcamalar geçen yıl yalnızca yüzde 5 arttı. Bu oran 2023’te yıllık bazda yüzde 14’tü.
Kritik mineral keşfine ait faaliyetler de geçen yıl duraklama eğilimine girdi ve 2020’den beri süren büyüme kesintiye uğradı.
Rapora nazaran, bilhassa bakır piyasaları büyük risklerle karşı karşıya kalabilir. Ülkelerin elektrik şebekelerini genişletme adımlarıyla artan bakır talebi karşısında, rastgele bir tedbir alınmaması halinde, mevcut bakır madeni proje stoku 2035’e kadar yüzde 30’luk arz açığına işaret ediyor.
Artan ihracat kısıtlamaları da kritik minerallerde tedarik güvenliğini tehdit edebilir. Güç dönüşümünde kullanılan stratejik minerallerin yüzde 55’i şu anda bir cins ihracat denetimine tabi ve bu kısıtlamaların kapsamı sırf ham ve rafine eserlerle hudutlu değil, sürece teknolojilerini de içerecek şekilde genişliyor.
IEA Başkanı Fatih Birol, rapora ait değerlendirmesinde, yüksek jeopolitik tansiyonların yaşandığı bir dünyada kritik minerallerin global güç ve iktisat güvenliğini müdafaada “ön cephede yer alan” bir gündeme dönüştüğünü belirterek, “Bu bahis, 21. yüzyılda gücün güvenliği, erişilebilirliği ve sürdürülebilirliğini sağlamak için hayati kıymet taşıyor. Düzgün tedarik edilen bir piyasada bile, çok hava olayları, teknik arızalar ya da ticaret pürüzleri üzere nedenlerle kritik mineral tedarik zincirleri önemli biçimde sarsılabilir. Bu türlü bir arz şokunun tesiri büyük olur, tüketiciler için fiyatların artmasına ve endüstride rekabetçiliğin zayıflamasına yol açabilir.” sözlerini kullandı.
