Ümit Yenişehirli yazdı: Alkışla seçim de vardı, kadın papa da

Hıristiyan dünyası, yeni manevî başkanını belirleyecek olmanın telaşını yaşıyor. Papa Francesco’nun 21 Nisan 2025’te vefatının akabinde, dünyanın çeşitli ülkelerinden 135 kardinal, yeni papayı belirlemek üzere oy kullanacak. Seçim; Papa’nın atadığı en üst seviye ve 80 yaş altındaki Kardinaller Heyeti tarafından Sistina Şapeli’ndeki “konklav”da, dış dünyayla irtibat büsbütün kesik bir halde gerçekleşecek. Birkaç gün içinde de yeni papa; şapelin bacasından tütecek beyaz dumanın akabinde, Aziz Petrus Meydanı’ndaki bir nidacı tarafından “Habemus Papam!” (Bir papamız var!) kelamlarıyla ilan edilecek.

İLK ASIRLARDA HALK TARAFINDAN “ALKIŞLAR”LA SEÇİLİRDİ

Papalık seçimi, Hıristiyanlığın birinci yüzyıllarına kadar uzanmaktaydı. Roma Kilisesi’nin lideri, ilk zamanlar halkın da katıldığı bir seçimle belirlenmekteydi. Halk ve din adamları, adayların ortaya çıkmadığı bu seçimlerde, papa olarak seçilecek kişinin önüne giderek, kendisini alkışlarlar, böylelikle yeni papa belirlenmiş olurdu. Lakin vakit içerisinde parası ve gücü olan kardinaller ile siyasi tesir oluşturmak isteyen hükümdarlar ortasında bu usulü manipüle edenler çıkmıştı. Para ya da tehditle tutulan “alkışçılar” fazla gürültü çıkartıp sonucu etkileyince, alkış sisteminden vazgeçilmişti.

SEÇİMLER NEDEN KAPILARI KİLİTLİ BİR YERDE YAPILIYOR?

Bu ortada, kardinallerden birisi latife yollu, “Kutsal Ruh’la irtibat kuramıyoruz, bu yüzden karar alamıyoruz” deyince, kentin valisi halkla bir arada şapelin (küçük kilise) çatısını kırdırmıştı. Kardinaller, vakit zaman yağan yağmurun altında görüşmeleri sürdürmek zorunda kalmışlar ancak yeniden de bir karara varamamışlardı. Nihayet, Napoli ve Fransa hükümdarları, “Ödeneğinizi keseriz” diye tehdit edince, kardinaller kolay kolay kestirim edilebileceği üzere Gregory X’u süratlice papa seçmişlerdi. Bu tecrübe, papalık topluluğuna ders olmuş, bundan sonraki seçimlerin “kilit altında tutmak” manasına gelen (cum clave) konklav yolu ile yapılması kararlaştırılmıştı.

BACADAN ÇIKAN BEYAZ DUMAN

Yeni papanın seçildiğini ilan eden şapel bacasından çıkan duman geleneğinin ise tam olarak ne vakit başladığı bilinmiyor. Kimi tarihçiler, bu uygulamanın 15’inci asırdan evvel görülmediğini lisana getiriyor. Bu dumana neden olan da kardinallerin oy pusulalarının, sayımın akabinde bir sobada yakılmasıydı. Birinci vakitler dumanın rengi kaçınılmaz olarak siyahken, sonrasında Vatikan idaresinin “farklı” bir gelenek oluşturma dileğiyle, oy pusulalarını, içinde “Yunan zifti”nin de yer aldığı kimyasal birtakım karışımlarla birlikte yaktırması üzerine beyaza dönüşmüştü.

“ANTİPAPA” DEDİKLERİ…

Hıristiyanlık tarihinde papalık seçimleri, her vakit tek bir isim üzerinde mutabakatla da sonuçlanmamıştı. İki bin yıllık süreçte bazen “çifte papa” olayları da yaşanmıştı. Birinci devirlerden bugüne kadar 260’tan fazla papa misyon yaptı. “Fazla” denilmesinin sebebi ise net sayının bilinememesi. Çünkü, tarih içerisinde tıpkı anda iki, hâttâ bazen daha da fazla papanın “Ben papayım” dediği görülmüştü. Hıristiyan dünyasında yaşanan bölünme sonucu antipapalar ortaya çıkmıştı. Kayıtlara nazaran, yaklaşık 40 antipapa görülmüştü. Kimi vakit da karmaşık yetki ilanı süreçlerinden ötürü, ikinci papayı da tanımayan papalar da ortaya çıkmıştı. Antipapaların birincisinin Peter (MS 67), sonuncusunun ise Felix V (MS 1439-49) olduğu biliniyor.

VATİKAN REDDEDİYOR LAKİN “KADIN PAPA” DA VARDI

Papalık tarihinin en ilgi alımlı olaylarından bir başkası de “kadın papa” konusuydu. “Kadın Papa Joan”, 855’ten 858’e kadar karar sürmüştü. İngiltere’de doğan, sevgilisiyle Yunanistan’a giden, erkek kılığına girip Atina’da dinî eğitim alan, akabinde da Roma’ya geçen Joan, “bir şekilde” papa olmuştu. Joan’ın erkek değil de bayan olduğu ise Vatikan Sarayı’nda (Apostolik Saray) birlikte yaşadığı sevgilisinden gebe kalıp, sokaktaki bir merasim sırasında erken gelen bebeğini doğurmasıyla ortaya çıkmıştı. Joan, papaların gösterişli ve kat kat bol kıyafetlerinin altında hamileliğini saklayabilmişse de sonuçta bir zamanlama yanlışına kurban olmuştu.

Hıristiyanlığı tahrif eden en kıymetli isimlerden birisi olan Pavlus’un, İncil’e kattığı çok sayıdaki kelamdan biri olan “Bir bayanın öğretmesine yahut bir erkeğe hükmetmesine müsaade vermiyorum.” kelamı uyarınca “kadın papa” olayı papalık kurumu açısından tam bir fecaati. Bu nedenle de Vatikan, o skandalın akabinde, Joan’ın papalığını inkâr etmişti ve hâlâ da ediyor.

GÜVERCİN BAŞINA KONUNCA PAPA SEÇİLMİŞTİ

Tarihteki garip papa seçimlerinden biri de MS 236’da yaşanmıştı. Papa St. Anterus’un vefatından sonra, Roma Piskoposluğu rahipleri papayı seçmek için bir ortaya gelip, oy kullanacakları yere gerçek ilerlerken, hac yapmak üzere Kudüs’e gitmekte olan bir küme hacı adayına rastlamışlardı. Tam bu sırada bir güvercin, kafileden Fabian isimli birinin başına konmuştu. Durumu gören papazlar, bunun “ilahî bir işaret” olduğuna kanaat getirerek, çabucak oracıkta kendi halindeki bir Romalıyı papa seçmişlerdi. Fabian hala, “Aziz Sabestian” ismiyle papalığın sevgililer listesinde de yer alıyor. Kimi etimologlar, birçok kültürde yer alan, “başına talih kuşu konma” kelamının, bu olaydan kaynaklanmış olabileceği görüşünde.

PAPALIK SEÇİMLERİ TARİHİNDEN RENKLİ ANILAR

Sözkonusu upuzun bir tarih dilimi olunca, süreçte çokça “renkli” anekdotun olması da kaçınılmazdı elbette. Vatikan tarihi etrafında yer alan bu anekdotlar ortasında; 1655 yılında tam 80 gün süren papa seçiminde sıkılan genç kardinallerin kumar seansları düzenlemeleri, ayini yöneten piskoposun okuyacağı İncil’in sayfalarını latife emeliyle birbirine yapıştırmaları, yemeklere müshil ilacı koymaları; kimi papaların, “Roma çok kalabalık, ben Vatikan’ı kasabadan yöneteyim”