Ümit Yenişehirli yazdı: Antik bir heves, dövme

Giderek daha fazla bireyde görülmeye başlayan dövme, aslında yanlış bir algıyla çağdaş vakitlerin bir fenomeni üzere düşünülüyor. Meğer insanların bedenine dövme yaptırması, neredeyse insanlık tarihi kadar eski bir uygulama.

İLK DEFA PAGAN TOPLUMLARDA GÖRÜLMÜŞTÜ

Dövme, çok eski çağlardan bu yana farklı kültürlerde çeşitli emellerle uygulanmıştı. Dövme yaptırmada, süslenme tutkusunun yanı sıra berbat ruhlara karşı korunma gayesi da vardı. Eski toplumlarda dövmenin yaptırılmasının en temel nedeni ise inanç eksenliydi.

Putperest toplumların inançlarında çok fazla ilah vardı ve bu ilahları somut hale getirme hedefiyle türlü biçimler, nesneler, biblo ve heykeller üretilirdi. İşte bu somutlaştırma sapması dövmeleri de ortaya çıkartmıştı. Ortalama bir putperestin inancına nazaran, ilahların hallerinden birisini bedenine kazıtınca, o ilah da onu korumuş oluyordu.

ANTİK JAPONLARDAN BUZ ADAM ÖTZİ’YE

Eski Japon toplumunda dövmenin geçmişi MÖ 5000’li yıllara kadar gitmekteydi. Japonlar da dövmeyi, çok ilahlı dinlerine ilişkin sembolleri bedenlerinde görünür kılmak için kullanırdı. Alpler’de bulunan MÖ 3300 civarında yaşadığı düşünülen Buz Adam Ötzi’nin mumyasında da – tam 61 tane – dövmeler bulunmuştu.

Bu dövmelerin, spiritüel tedaviler için yaptırıldığı iddia edilmekteydi. Bir öbür antik toplum olan Mısırlılarda da MÖ 2000’li yıllara kadar uzanan devirlere ilişkin mumyalarda tekrar dinî manalar taşıdığı düşünülen dövmeler bulunmaktaydı. Mısırlılar, ilah ve tanrıçalara adanmışlıklarını göstermek için günlük hayatta heykel ve çeşitli nesnelerle cisimlendirilen ilahların küçük bir örneğini bedenlerine kazıtırlardı.

Dövme geleneğinin yaygın olduğu topluluklar ortasında Orta Asya kavimleri de vardı. Kazak, Kırgız ve İskitler üzere göçebe topluluklarda hayvan figürleri ve soyut desenlerden oluşan karmaşık dövmeler yaygındı. Bu dövmeleri yaptıranlar, toplumdaki statülerini, yürekli oldukları argümanını ve rabler tarafından korunduklarını topluma göstermeyi amaçlamaktaydılar. Vikingler ve başka Kuzey Avrupa kabileleri de mitolojik varlıkların dövmelerinin, kendilerine ekstra bir güç sağladığını vehmetmekteydiler. Amerika’nın eski toplumlarından Mayalar’da da dövme yaygındı.

BİR PERİYOT HATALI, KÖLE VE ‘HAZ SATICILARI’NIN İŞARETİ OLDU

Antik Yunan ve Roma toplumlarında da sıkça görülen dövme, bir yanıyla kamusal otoritenin toplumu sınıflandırma maksadına da hizmet etmişti. Buna nazaran, antik Roma evresinde devlet; köleler, hatalılar ile bayan ve erkek “haz satıcıları”nı toplum içinde fark edilir kılmak için dövmeyi kullanmıştı. Böylelikle toplumun geneli, “işaretlenen” bu bireylerin toplumsal statüsü ve mesleği konusunda bilgi sahibi oluyordu.

HIRİSTİYANLIK EVVEL YASAKLADI, SONRA ÖZGÜR BIRAKTI

Yahudi geleneğinde dövme genel olarak yasaktı. Tevrat’ta, “Dövme yaptırmayacaksın.” denilmekteydi. Çok sayıda Peygamber tarafından tevhid dinine çağrılan İsrailoğulları ortasında dövme yaptırma yoktu. Yalnızca ezoterik sapmalar gösteren küçük Yahudi toplumlarının kimilerinde bu pratik vardı. Yahudi inanç çizgisi vakitle tahrif olsa da dövmeye yönelik aralıklı tavır yeniden de devam etmişti.

Aynı formda, Hıristiyanlığın saf inancının hâkim olduğu birinci zamanlarda de dövmeye bir pagan geleneği gözüyle bakılmaktaydı, münasebetiyle da yasaktı. Fakat vakit içerisinde Hıristiyan din büyükleri ile bilhassa Roma İmparatorluğu yöneticilerinin, putperest toplumların inançlarıyla yeni dinin unsurlarını birleştirme eğilimi sonucu, dövmeye de müsaade çıkmıştı. Böylelikle kimi Hıristiyan kümeler ortasında, Kudüs’e hacca gittiklerini göstermek hedefiyle dövme yaptırma yaygınlaşmaya başlamıştı.

SÖMÜRGECİ AVRUPALILAR YİNE POPÜLERLEŞTİRDİ

Milattan sonraki asırlarda dünya genelinde fazlaca meraklısı olmayan dövme, Orta Çağ’ın sonlarına hakikat başlayan sömürgeci keşiflerle yine tanınan hale gelmişti. Avrupalı denizciler, gittikleri ve yeni haberdar oldukları bölgelerdeki insanların dövmelerine ilgi göstermişlerdi. Bilhassa Polinezya kültürlerindeki ayrıntılı dövmeler büyük ilgi uyandırmış ve denizciler aracılığıyla Avrupa ve Amerika’ya yayılmıştı. Bugün bile Batılı denizcilerde dövmelerin yaygın olmasının nedeni, bu eski mesleksel gelenekten kaynaklanmakta.

ASIRLARCA DAİMA CAN YAKICIYDI HALA DA KOLAY DEĞİL

İlkel dövme ana çizgileriyle, deriye yan yana küçük delikler açmak ve bu deliklere is, sürme, mürekkep, kına, çivit üzere boyalı hususlar doldurmak suretiyle yapılırdı. Ayrıyeten bıçak ya da tırnakla derin yarıklar meydana getirmek de bir usuldü. Süslenecek kısımlara barut üzere yanıcı unsurlar sürüp, yakarak dövme yapma teknikleri de vardı. Günümüzde ise dövmeler ekseriyetle elektronik aparat ve lokal anestezi yardımıyla yapılsa da derinin kazınması ve altına motifler işlenmesi yeniden de can acıtan bir yol olarak biliniyor.

İSLAMİYET’İN KESİN YASAĞI VAR

İslam öncesi müşrik Araplar’da dövme yaptırmak, bilhassa de bayanlar ortasında çok yaygındı. İslamiyet ise en hoş biçimde yaratılan insanın olağan manzarasında değişiklikler yapma gayretlerini yasaklamaktaydı. Peygamber Efendimiz (sav), aslında çok az kullanmaya ihtimam gösterdiği “lanet” sözünü dövmeyle ilgili olarak ise kullanmıştı. Hz. Peygamber, “İğreti saç takana da taktırana da vücuda dövme yapana da yaptırana da Allah lanet etsin!” buyurmuştu.

Bu ağır ikâzdan ötürü da Müslüman toplumlarda dövme çok uzun asırlar boyunca nadiren görülmüştü. Osmanlılarda da birebir durum sözkonusu olmakla birlikte, XVII. yüzyılda Cezayirli gemiciler aracılığıyla Osmanlı denizcilerinde de dövme yaygınlaşmaya başlamıştı. Bir mühlet sonra, Yeniçeriler ortasında da dövme yaptırma sıklıkla görülmeye başlamıştı.

DÖVME YAPTIRAN ULUSLAR SIRALAMASINDA GERİLERDEYİZ AMA…

Modern vakitlerde bilhassa medya, dövmeli oyuncu, müzisyen ve atletleri olumlu biçimde tasvir ederek dövmelerin “ana akım” haline gelmesinde tesirli oldu. Dövme yaptıranlara ait sağlıklı aktüel bilgiler bulunmuyorsa da genelde dövme yaptıranların sayısının arttığı da yaygın bir kanaat. Alana ait en yeni bilgilerden olan 2019 tarihli Dalia isimli memleketler arası araştırma kurumunun yaptığı bir istatistiğe nazaran, Türkiye yine de dünya ölçeğinde nüfusun dövme yaptıran oranı konusunda son sıralarda yer alıyor.

Bu araştırmaya nazaran, 18 ülke sıralamasında Türkiye ve İsrail yüzde 25’ler civarındaki oranlarıyla son iki sırayı paylaşıyor. Başka yandan Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dermatoloji Kliniği tarafından yapılan bir öteki araştırmaya nazaran ise 18 yaş altı dövme yaptırma Türkiye’de giderek yaygınlaşarak yüzde 20’yi aşmış durumda. Bu oran, ABD’de yüzde 5, Avrupa’da ise yüzde 11 civarında.

– Margo Demello, “Modern Dövme Topluluğunun Kültürel Tarihi”, ABD Duke Üniversitesi Yayınları, 2000

– Dr. Ebru Okutan Akalın, “Dövme Geleneği”, Folklor Akademi Dergisi, C 2, S 3, 2019