Ümit Yenişehirli yazdı: ‘Seküler Fatih’ palavrası
Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet ile ilgili olarak, “Batılı üzereydi, zamanına nazaran moderndi” çeşidinden nitelendirmeler, muhakkak çevrelerce vakit zaman gündeme getiriliyor Son olarak, bir gazeteci, “Fatih Sultan Mehmet sekülerdi.” diye bir laf etti.
İçinde, “yabancı lisan bilmeyi çağdaşlık göstergesi sayma” kompleksinin de olduğu bu “değerlendirme”ye nazaran Fatih Sultan Mehmet, birkaç yabancı lisan bilmesi ve Avrupalı ressama portresini yaptırması üzere özelliklerinden ötürü “seküler” birisiydi. “Dolayısıyla Fatih, İslamcı, muhafazakâr kesim için ülkü bir rol model olamaz”dı! Bu kelamlar, toplumsal medyadaki birçok alıntıyla da yayıldı, üzerine bol bol konuşuldu.
Oysa bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olanların farkına varamadıkları; Fatih Sultan Mehmet’in hayatı boyunca İslam davasına adanmışlığıyla hem şahsî hayatında hem de devlet idaresinde hep bu inançla hareket ettiği, Peygamber (sav) aşığı olduğuydu.Büşra Yıldız, Fatih Sultan Mehmet’e yönelik “sekülerdi” yorumlarının bilakis, onun hayatını İslam’a adanmış bir hükümdar olarak geçirdiğini arşiv dokümanları ve tarihi kaynaklar ışığında inceledi.
ŞAİR AVNÎ: UĞRAŞIM İSLAM DİNİNİN YÜCELMESİ İÇİNDİR
Osmanlı dönemi şairlerinden Avnî, bir beytinde şöyle demişti: “İmtisâl-i câhidû fillâh olubdur niyyetüm / Dîn-i İslâm’un mücerred gayretidür gayretüm.” (Niyetim, Allah için küfürle savaşmanın misalini göstermektir / Uğraşım, yalnızca İslâm dininin yücelmesi gayretidir) Küfürle savaşıp, İslam’ı yüceltmek çabasında olan Avnî, aslında Fatih Sultan Mehmet’ten oburu değildi. Sultan Mehmet, İstanbul’un fethi için de şu şiir gibi sözleri söylemişti:
“Avn-ı İlâhî ve İmdâd-ı Peygamberi (Allah’ın ve Peygamberin yardımıyla) ile beldeyi düşman elinden alacağız.“
Avnî mahlasıyla şiir yazan Sultan Mehmet, bu alanda, divan oluşturacak kadar kabiliyetliydi. Birinci divan sahibi sultan olan Fatih Sultan Mehmet, bu alandaki kabiliyetini de İslam’ın buyruğuna vermiş, samimi, uğraşlı, olağanüstü dindar bir yöneticiydi. Onun Peygamber sevgisi, Resulullah (sav) için bir Naat-ı Şerif yazacak kadar da ileri seviyedeydi.
PEYGAMBER MUŞTUSUNA MAZHAR OLMAK İÇİN TARİH YAZDI
Fatih Sultan Mehmet, şiirindeki amacını, dünya tarihine geçen bir fetihle de gerçek hayata taşımış, sözün tam manasıyla tarih yazmıştı. Peygamber Efendimizin (sav) “İstanbul elbette fethedilecektir, onu fetheden kumandan ne hoş kumandan, onun askeri ne hoş askerdir.” hadisi şerifinin gösterdiği maksadı adeta hayatının gayesi haline getiren Sultan Mehmet, İstanbul’u fethedişiyle bu maksadını taçlandırmıştı.
Fatih’in en bariz siyasetlerinden biri olan fetihler, İslam dinindeki “cihat” kavramına olan bağlılığından kaynaklanmaktaydı. Onun; İslam’ı yaymak için yeni beldeler fethetmek, Müslüman topraklarını savunmak, zulmü ortadan kaldırmak emeliyle yaptığı bütün uğraş, cihat kavramının içine girmekteydi. Fatih Sultan Mehmet, dinin bu aziz buyruğunu yerine getirebilmek için hayatının sonuna kadar çabalamıştı.
FATİH: “ELİMİZDE İSLAM’IN KILICI VARDIR ANA!”
Fatih Sultan Mehmet’in, Anadolu’da Bizans’ın son kalesi olan Trabzon’un fethi için gösterdiği ısrarla ilgili bir anekdot da yeniden cihatla alakalıydı. Trabzon’daki hükümdarla hısımlık bağları olan Akkoyunlu Devleti’nin sultanı Uzun Hasan, Osmanlı akınlarını durdurabilmek hedefiyle sulh görüşmeleri için pirini ve annesini Fatih’in huzuruna göndermişti. Fatih Sultan Mehmet, onlara çok nazik muamele edip, izzeti ikramda bulunmuştu. Bu görüşmede Uzun Hasan’ın annesi Sare Hatun, “Evlat, Trabzon için bu zahmet niçin?” diye sorunca, Sultan Fatih, “Elimizde İslam’ın kılıcı vardır ana.” diye karşılık vermişti.
ŞERÎ HUKUKU SİSTEMATİK HALE GETİRDİ
Fatih Sultan Mehmet, devlet idaresinde İslam hukukuna büyük kıymet vermişti. Hazırlattığı Kanunnameler, şeriatın kararları doğrultusunda içerikler taşımaktaydı. Ayetler, hadisler, icma ve kıyas üzere kanıtlar, ülkedeki şer’î hukuku oluşturmuştu.
Onun – hâlâ tartışılmaya ve eleştirilmeye devam eden hükümdarın kardeşleriyle ilgili fermanı hariç – çabucak hemen bütün yasal düzenlemeleri İslam kararlarıyla mutabıktı. Tekrar Fatih’in devrinde, kadıların atanması, vakıfların kurulması ve idaresi üzere bahislerde da şer’î kararların uygulanmasına azamî dikkat edilmişti.
İSLAM ÂLİMLERİNE HÜRMETİ ZİRVEDEYDİ
Fatih, periyodun önde gelen İslam âlimlerine büyük hürmet göstermiş, her vesileyle onların görüşlerine başvurmuştu. Bölümünün en büyük âlimleri olan Molla Hüsrev, Molla Güranî, Molla Yegan, Hızır Bey ve Hocazade Muslihuddin, ona dini bahislerde danışmanlık yapmışlardı. Horasan’dan Balkanlara kadar periyodun en bilinen, takip edilen âlimlerinden birisi olan Molla Camî’ye değerli armağanlar gönderip, kitap yazması için İstanbul’a davet eden de Fatih Sultan Mehmet’ti.
İstanbul’un fethi ve sonrasında, Fatih Sultan Mehmet’in hocası Akşemseddin’e gösterdiği hürmet çok besbelliydi. Kuşatma günlerinde Akşemseddin’in manevî dayanağına büyük değer vermiş, nasihatlerini dikkate almıştı. Fethin akabinde kente girilirken, Fatih’in atının yanında yürüyen Akşemseddin’i halk büyük bir coşkuyla karşılamış ve gerçek fatihin o olduğunu düşünmüştü. Bu durum karşısında Fatih Sultan Mehmet halka seslenerek, “Padişah benim fakat o benim hocamdır.” kelamlarıyla Akşemseddin’e olan hürmetini tabir etmişti. Bir defasında de Akşemseddin için “Bu pîre hürmetim ihtiyarsızdır, yanında heyecanlanırım, ellerim titrer.” demişti.
SADECE ALLAH İSTEĞİ İÇİN ONLARCA VAKIF KURUP HAYIR YAPTI
Şiirlerinde kullandığı mahlas için “kolaylık sağlayan yardım eden” manalarına gelen “Avnî”yi seçen Fatih Sultan Mehmet, yaşantısıyla da bu ismin manasını fiiliyata dökmüştü. Hz. Peygamber ve Hz. Ömer’in uygulamalarıyla birinci sefer tarihte yer alan vakıf müessesi, Sultan Fatih’in çok özel ilgilendiği bir alan olmuştu.
Allah’ın isteğini kazanmanın, milletin de duasını almanın peşinde olan Fatih Sultan Mehmet, birçok cami, medrese, kütüphane, imarethane ve hastaneyi vakıf kurarak inşa ettirmişti. Vakıfların yaşatılması, garip gurabaya yardım edilmesi için de çok büyük gelir getirici yerler tahsis eden Sultan Fatih, bu kurumlara alanının en ehil şahıslarını atamıştı. Fatih’in idarecilik anlayışı, fethettiği yerleri mamur etmek, insanların hayatını kolaylaştırmaktı. Bir vakfiyesine yazdırdığı şu kelamlar bunu göstermekteydi:
“Hüner, bir kent bünyâd etmektir (imar etmek) / Reâyâ (halk) kalbin âbâd (mesut etmek) etmektir.”
GAYRİMÜSLİMLERE GÖTERDİĞİ MÜSAMAHA
Fatih Sultan Mehmet’in İslamî kuralları hayata geçirme noktasındaki istek ve kararlılığı hayatın çabucak her alanını kapsamaktaydı. Hıristiyan Bizans fethedilip, İstanbul bir Müslüman beldesi olunca, gayrimüslimlere tanıdığı dinî özgürlük ve özerklik, İslam hukukundaki “zimmet” anlayışıyla teğe bir uyumluydu. Fatih’in aldığı kararlarla İstanbul, gayrimüslimlerin (zımmîler) can ve mal güvenlikleri en ileri düzeyde olan bir kente dönüşmüştü.
KENDİSİNİ DİNE O KADAR VERDİ Kİ HOCASI İKÂZ ETTİ
Tarihi kaynaklarda yer alan bilgilere nazaran, Fatih Sultan Mehmet namaz ve oruçlarını aksatmaz, bilhassa de Ramazan aylarında ibadetlerine daha da fazla vakit ayırırdı. Askerî seferleri de dahil olmak üzere her fırsatta Kur’an-ı Kerim okuyan, okuyamadığı vakit okutup dinleyen, sık sık Hatim yapmaya çalışan birisiydi Sultan Fatih.
Tasavvufî fikre ilgi duyan, medrese ve tekkeler için vakıflar kuran, buralara binlerce kitap bağışlayan, sık sık sufî meşrep hocalarla bir ortaya gelen Fatih Sultan Mehmet, bilhassa hocası Akşemseddin’le çok yakın irtibat halindeydi. Bir periyot; talebesinin, neredeyse dünya işlerini bırakacak kadar tasavvufa eğildiğini gözlemleyen Akşemseddin, bir müddet sonra bunun Osmanlı Devleti için ziyanlı olabileceği kanısıyla İstanbul’dan ayrılmaya bile karar vermişti. Fatih, bu karara itiraz etmeye niyetlenince de Akşemseddin, bir padişahın dünya işlerini ihmal etmesinin de dinin kurallarına karşıt olduğunu belirterek, “Adalete cehd eylemek, idareyi yürütmek gerek. Padişahların kerameti adalettir.” demiş ve İstanbul’dan ayrılmıştı.
– Prof. Dr. Nesimi Yazıcı, “Fatih’in Yetişmesi Üzerine Kimi Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası, S. 1, 2008
– Doç. Dr. Abdullah Demir, “Hukuk Tarihimiz Açısından Fatih Sultan Mehmet”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri 21-22 Aralık 2012, İstanbul
