Ümit Yenişehirli yazdı! Sezaryenin tarihinden: Yeni de değil keyfî de
Türkiye, sezaryeni tartışıyor. Son yıllarda giderek artan bu doğum metoduyla ilgili resmî istatistikler, bilimsel açıklamalar alarm verse de birtakım kısımlar, kendi tercihlerini dayatmanın, aksi görüşleri ise linçlemenin eğiliminde.
Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu, “Doğal olan, olağan doğum. Tıbbî açıdan mecburî olduğu vakit, natürel ki ameliyat yapılacak. Sezaryen oranı dünyada ortalama yüzde 15’tir. Yani, her 10 doğumdan yalnızca bir yahut ikisidir. Bizde ise her 10 doğumdan 6.1’i sezaryenle oluyor.” diyerek tablodaki çarpıklığı anlatsa da birileri anlamak istemiyor. Bakan Memişoğlu’nun “tıbbi zorunluluk” vurgusu ise sezaryenin aslında hiç de yeni olmayan tarihinde de temel kuraldı.
ANTİK ÇAĞLARDAN BERİ VAR OLAN BİR UYGULAMA
Bebeğin, annenin karın ve rahim duvarı açılarak cerrahî yolla dünyaya getirilmesi süreci olan sezaryen doğum, sanılanın tersine, tıp tarihinin en eski operasyonlardan birisi. Tarihte, sezaryene ilişkin birinci kayda M.Ö. 2000’li yıllarda Sümerlerde denk gelinmişti. Ayrıyeten Akad, Hitit, Mısır, Mezopotamya, Yunan ve Roma toplumlarında da nadiren de olsa sezaryen kapsamında değerlendirilebilecek tıbbî operasyonların varlığı bilinmekteydi. Eski çağlarda, sezaryenle ilgili en büyük sorun ise cerrahî, anestezi (uyuşturma) ve antisepsi (enfeksiyondan arındırma) imkânlarının çok yetersiz olmasıydı.
Bu ortada, “Tarihte birinci kere Roma İmparatoru Sezar’ın doğumunun bu halde gerçekleşmesinden ötürü operasyonun isminin sezaryen olduğu” ise yalnızca bir efsane. Çünkü o dönem kurallarında sezaryen uygulanan bir annenin sağ kalabilmesi imkânsızdı. Meğer Sezar’ın annesi Aurelia Cotta, 20 yaşında yaptığı doğumdan çok sonra, 66 yaşındayken ölmüştü. Yeniden o devirde sezaryen sayılabilecek uygulama, çoğunlukla annenin mevti halinde karnındaki bebeği kurtarmak için yapılan bir tıbbî müdahaleydi.
ESKİ SEZARYENLER KEYFÎ DEĞİL, ZORUNLULUKTANDI
Geçmiş asırlardaki sezaryen uygulamalarıyla bugünkü “keyfî sezaryen” ortasındaki en büyük fark ise mecburiyet sorunuydu. Buna nazaran, güçlü doğumlarda çaresiz kalınması, neredeyse yalnızca de ölen annenin karnındaki bebeği kurtarmak için bu müdahaleye başvuruluyordu.
Roma hukukunda, “Lex Caesarea” başlığıyla yer alan bir düzenleme vardı. Bu maddeyle ölen gebe bayanlardan bebeğin çıkarılmasının mecburiyeti karara bağlanmıştı. Vakit içerisinde anatomi bilgisinin artması ve cerrahî tekniklerdeki gelişmeler, sezaryenin daha denetimli bir biçimde yapılmasına imkân sağlamışsa da Avrupa hâlâ bu bahiste çok geri durumdaydı. Her halükârda annenin hayatta kalma oranı çok düşüktü.
Batı’daki ender olayların birinde; 1500’lü yılların sonunda, İsviçre’de bir köyde yaşayan Jacob Nufer’in, güçlü bir doğum sürecinde olan eşini, kendi imkânlarıyla “ameliyat ettiği” ve hem annenin hem de bebeğin hayatta kaldığı bilgisi de birtakım tıp tarihi kitaplarında yer almıştı.
SEZARYEN TEKNİĞİNİ GELİŞTİREN İSLÂM ÂLİMİ EZ-ZEHRAVÎ’YDİ
Orta Çağ’da Batı dünyası, tıp alanında koyu bir cehalet içindeydi. Hastalıklara “kötü ruhlar”ın yol açtığı inancı, ferdî bakım yokluğu, etraftaki hijyen eksikliği, makul tedavi arayışları içinde olanları şeytanî işlerle uğraşma ya da cadılıkla suçlama üzere olgular, asırlarca Avrupa’ya hâkim olmuştu. Böylesi bir ortamda, bayan anatomisine dair olağanüstü eksik ve yanlış bilgiler de doğum olayını problemli hale getiriyordu. Orta Çağ’daki ortalama bir Avrupalı için doğum, acı dolu mistik bir olaydı, sürece insan dışı kötücül varlıklar karışmaktaydı. Tıpla ilgilenen “uzmanlar”ın da geniş halk yığınlarından fazla bir farkı yoktu.
Her şeye karşın, tıp topluluğunun talihi ise birebir devirde yaşayan İslâm âlimlerinin varlığıydı. Müslüman alımlar, anne, bebek ve doğum konusunda dönemlerine nazaran çok ileri seviyedeydi. Sezaryen konusunda özgün tıbbî teknikler geliştiren birinci isim ise 10’uncu yüzyılda Endülüs’te yaşayan Ebu’l-Kasım ez-Zehravî’ydi.
Ez-Zehravî, yazdığı Kitab al-Tasrif (Cerrahinin Yöntemleri) isimli kapsamlı yapıtının “Kadın Hastalıkları, Ebelik ve Çocuk Hastalıkları” başlıklı kısmında, kuvvetli doğumlarda uygulanan cerrahi müdahalelere dair ayrıntılı bilgiler vermişti. Ez-Zehravî’nin tanım ettiği bu teknik, sistematik ve ayrıntılı bir yaklaşım içermekteydi. Ez-Zehravî, bölümüne nazaran sezaryeni çok daha meselesiz hale getiren bir prosedür geliştirmişse de bu yolun uygulanması için “zorunluluk şartı”nın oluşması gerektiğini vurguluyordu. İslâm âleminde ayrıyeten İbn Sina da “El-Kanun fi’t-Tıbb” isimli yapıtında kuvvetli doğum durumlarında anneye kimi cerrahî müdahaleler yapılmasına ait bilgiler vermişti.
Öte yandan, İslam fıkhı âlimleri, neredeyse istisnasız bir biçimde, sezaryen için, ortada sıkıntı bir doğum olayının bulunması gerektiğini lisana getirerek, keyfîliğe asla müsaade etmemişlerdi. İslam hukukçuları ayrıyeten, can kurtarma sıralamasında anneye öncelik tanınması gerektiğini de karara bağlamışlardı.
ANESTEZİ VE ANTİSEPSİDEKİ İLERLEMELER DURUMU DÜZELTTİ
Sezaryenle ilgili dönüm noktası ise 19’uncu yüzyılda görülmüştü. Anestezi ve antisepsi yollarının keşfi, hem annenin ağrısını dindirmiş hem de enfeksiyon riskini değerli ölçüde azaltmıştı. Kloroform ve eter üzere anesteziklerin kullanılması, cerrahların daha dikkatli ve denetimli çalışmasına imkân tanımıştı. İngiliz doktor Joseph Lister’in antiseptik alanındaki çalışmaları sonucunda, ameliyat sonrası enfeksiyon oranlarında çok büyük oranda düşüşler görülmesi, sezaryenle doğumları da olumlu tarafta etkilemişti.
– Prof. Dr. Ozan Turamanlar Prof. Dr. Ahmet Songur, “Sezaryen Ameliyatının Tarihî Gelişimi”, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Tabip Mecmuası, s. 4, 2014
